Kelime anlamı olarak Yunanca ve Latince kökenli olan arşitrav, Yunancada “arche”, “başlangıç” veya “köken” anlamına gelir. Latincede ise “trab”, “ışın” anlamındadır. Türkçede arşitrava karşılık olarak baştaban sözcüğü kullanılmaktadır. Bu mimari eleman, Antik Yunan ve Roma mimarisinde, sütun başlıkları üstünde yer alan ve friz, korniş gibi üst yapı elemanlarını taşıyan yatay kiriş ya da düz atkıdır. Arşitrav, direk ve lento yapısındaki dikey sütunların doğrudan üzerine oturmaktadır. Aynı zamanda saçaklığın üç bölümünden (arşitrav, friz, korniş) birini oluşturan arşitrav, doğrudan sütunların üzerinde duran saçaklığın alt bandıdır. Arşitravın üzerinde, genellikle kabartma gravürlerle süslenmiş friz yer alır ve saçaklığın orta bandını oluşturur. Saçaklığın en üst bandında ise korniş yer alır.
Antik Yunan mimarisi genellikle üç düzene ayrılır bunlar: Dor, İon ve Korint düzenidir. Her bir düzende kullanılan arşitrav farklı şekilde biçimlenmiştir. Dor düzenindeki arşitrav, genellikle bezemesizdir ve üzerinde Taenia, Regula ve Guttaeler yer alır. Regula ve Guttaeler her sütun eksenine rastlamaktadır. Dor düzeni, düz, pürüzsüz bir arşitravı destekleyen basit yuvarlak başlıkları olan düz veya yivli sütunlara sahiptir. Düz arşitravın üzerindeki friz, tekrar eden bir triglif ve metop modelinden oluşmaktadır.
İon düzenindeki arşitravlarda ise her biri alt bant üzerinde dışa doğru çıkıntı yapan iki veya üç banda bölünmüştür. Friz, çeşitli kabartmalarla bezenmiş geniş ve yatay bir bant şeklindedir. İonik kornişlerde genellikle süslüdür ve geniş kalıplama özelliğine sahiptir. Korint düzenindeki arşitravlar, ion düzen ile birçok benzerliğe sahiptir. Bu düzende, birbirinin üzerine dışa doğru çıkıntı yapan iki veya üç bant içermektedir. Friz, süslenmemiş olabilen veya geniş kabartma oymalara sahip olabilen sürekli bir bant oluşturmuştur. Kornişler genellikle bitki motifleri ve yumurta ve ok kalıplama da dahil olmak üzere pervazlarla süslenmiştir.
Arşitrav bloklarının iki sütun arasında görülebilen alt yüzeylerinde de, çeşitli üsluplara göre çok farklı örgelerin kullanıldığı bir bezeme bandı yer alır. Önceleri yalnızca küçük yapılarda arşitrav ve üstündeki friz tek bir taş bloktan yapılmıştır. Roma İmparatorluk Döneminde ise bu uygulama, büyük yapılarda da gerçekleştirilmiştir.
Yararlanılan Kaynaklar
- Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi
- Sophie Dresser – Architrave in Architecture
- Adnan Turani – Sanat Terimleri Sözlüğü
