Anadolu Selçuklu Camileri

Müslümanların ibadet mekanı olan camilere ilişkin, Türklerin İslamiyeti kabulüyle Orta Asya’da Karahan ve Gaznelilerle başlayan yaratım süreci, İran’da Büyük Selçuklular’ın bu mirası devralması ve geliştirmesiyle cami mimarisine farklı bir soluk getirmiştir.

Selçukluların Anadolu’yu fethetmesi, Asya’nın kerpiç-tuğla camilerinden sonra Anadolu’nun taşı ve yerli kültürlerinin mirasıyla sentezlenerek cami mimarisinin büyük bir çeşitlilik kazanmasını sağlamıştır. Selçuklu’daki yaratma heyecanı Anadolu Beylikleri döneminde inşa edilen camilere kaynak olmuştur.Bazı tipolojiler gelişerek devam ederken bazı üslupların devam ettirilmediği görülmektedir. Selçuklu’nun Orta Asya camilerinde yer alan kubbeyi Anadolu’da inşa ettiği camilere “Mihrap önü kubbesi” olarak taşıması ise Osmanlı’nın bu strüktürü geliştirerek merkezi kubbeli camiler inşa etmesinin önünü açmış ve ana ibadet mekanını büyüterek kesintisiz hale getirmek önemli bir amaç olmuştur. anadolu selçuklu camileri

ANADOLU CAMİLERİ

Anadolu Selçuklu mimarisi zaman ve kavram olarak Danişmentli, Saltuklu, Artuklu ve Mengücekli gibi Erken Türk Beylikleri ile bir hazırlık dönemi geçirdikten sonra, asıl etkinliğini 1170-1308 yılları arasında ortaya koyan Anadolu Türk mimarisinin güçlü bir dönemini tanımlamaktadır. XIII. yüzyıla ait Selçuklu camilerinin büyük bir çoğunluğu, örtü sistemi çok sayıda ayak üzerine oturmuş yaygın tipin örnekleri ya da bu tipin değişik yorumlara uğramış çeşitleridir. anadolu selçuklu camileri

Anadolu Selçuklu camileri 5 ana tipoloji altında incelenebilir.[1]

– Transept Plan Tipi ve Bu Plandan Gelişen Camiler

– Kûfe Plan Tipi ve Bu Plandan Gelişen Camiler

– Büyük Selçuklu Tipi Eyvanlı Camiler

– Kuzey-Güney Doğrultusunda Derinlemesine Yönelen Camiler

– Mescitler

[1] Bu çalışmada temel alınan tipolojik ayrım Haşim Karpuz’dan alınmıştır. Bkz: Haşim Karpuz, Anadolu Selçuklu Mimarisi, Selçuk Üniversitesi Vakfı, Konya 2001.

Transept Plan Tipi ve Bu Plandan Gelişen Camiler

1. Diyarbakır Ulu Camii (1091)
2. Siirt Ulu Camii (1129)
3. Bitlis Ulu Camii (1150)
4. Harput Ulu Camii (1156)
5. Silvan (Meyyafarkîn) Ulu Camii (1157)
6. Mardin Ulu Camii (1176)
7. Kızıltepe (Dunyasır) Ulu Camii (1204)
8. Sinop Ulu Camii (1267) anadolu selçuklu camileri

Kûfe Plan Tipi ve Bu Plandan Gelişen Camiler

1. Sivas Ulu Camii (1197)
2. Konya Alaeddin Camii(1237)
3. Sivrihisar Ulu Camii (1232)
4. Afyon Ulu Camii (1272)

Büyük Selçuklu Tipi Eyvanlı Camiler

1. Malatya Ulu Camii (1224) anadolu selçuklu camileri

Kuzey-Güney Doğrultusunda Derinlemesine Yönelen Camiler

Köşklü Camiler

1. Erzurum Ulu Camii (1179)
2. Kayseri Ulu Camii
3. Kayseri Kölük Cami (1135-1142)
4. Kayseri Huand Hatun Camii (1238)
5. Kayseri Hacı Kılıç Camii (1249)
6. Akşehir Ulu Camii (1213)
7. Sahip Ata Camii
8. Beyşehir Eşrefoğlu Camii (1299)

Bazilikal Camiler

1. Divriği Kale Camii (1181)
2. Divriği Ulu Camii (1229)
3. Niğde Alaeddin Camii (1223)
4. Ankara Arslanhane (Ahi Evran) Camii
5. Kayseri Develi Ulu Camii (1281)
6. Kayseri Bünyan Ulu Camii (1256)
7. Amasya Gök Medrese Camii (1266)
8. Amasya Burmalı Minare Camii (1237)
9. Niksar Ulu Cami (1145) anadolu selçuklu camileri

Mescitler

Kare Planlı Yapının Üzerine Kubbenin Örtülü Olduğu Yapılar

1. Konya Sakahane Mescidi
2. Akşehir Küçük Ayasofya Mescidi (1235)
3. Konya Şeker Furuş Mescidi (1220)

Kare Planlı Kubbe Örtülü Harimin Kuzey Kısmında Bir Ön Plan Bulunduranlar

1. Konya Taş Mescid(Hacı Ferruh Mescidi) (1215)
2. Sırçalı Mescid (1224)
3. Konya Beşarebey Mescidi (1213) anadolu selçuklu camileri

Kare Planlı Kubbe Örtülü Harimin Önünde veya Yan Taraflarından Türbe ya da Tekke Bulunduranlar

1. Alanya Akşebe Sultan Mescidi (1230)
2. Konya Tahir ile Zühre Mescidi
3. Harput Arap Baba Mescidi (1279)

Hazırlayan: Burcu ÜYKEN – Anadolu Selçuklu Camileri