Antik Yunan’da Şehrin Ögeleri

AGORA

En sade şekliyle “kent meydanı” olarak ifade edilen agoralar, Grekçede άγείρω (ageiro) yani “toplanmak, bir araya gelmek” terimine karşılık olup daha sonraki süreçlerde kısaca “toplanılan yer” anlamına gelen άγορά (agora) ismine dönüşmüştür. Antik Çağ insanının sosyal ve ticari her türlü ihtiyacını karşılamak için toplandığı agoralara bu şekilde verilmiş bir isimlendirmenin yanı sıra, günümüzde de pazar yeri ya da market gibi sadece ticari olguları vurgulayan tanımlarla da ifade edilmektedir.

Agora, Yunan şehir devletinde toplum yaşamının odak noktasıdır. Agora, önceleri şehir merkezine doğru konumlandırılmış, siyasi meclisler için bir buluşma yeri olarak hizmet veren oldukça büyük bir meydandır. Daha sonraları ise etrafı sivil idare ve mahkemeleri barındıracak binalar ile sınırlandırılmıştır. Meydandaki açık alan her zaman pazar yeri olarak hizmet vermiş ve çevresine kalıcı dükkanlar kurulmaya başlanmıştır. Agora sınırları içindeki yapılar arasında mutlaka tapınaklar yer alırken, meydanda genellikle küçük sunaklar olmuştur. Agora, Akdeniz halkının her zaman memnuniyetle karşıladığı şenlik alayları, drama gösterileri ve atletik yarışmaların yapıldığı bir mekandır. Zamanla meydanların etrafını yavaş yavaş sarmaya başlayan üstü kapalı yapılarda gayrı resmi sosyal yaşam gelişmeye başlamıştır. Stoa olarak isimlendirilen bu gölgelik alanlarda özellikle Atina’da Sokrates ve Zenon gibi önemli filozoflar öğretilerini yaymıştır. Daha sonraki zamanlarda entelektüel yaşam, agora etrafında yapılaşan kütüphane ve konuşma salonlarının eklenmesiyle daha bilinçli bir şekilde beslenmiştir. Kamu binaları çoğu zaman iyi bir tasarıma sahip olmuş ve genellikle heykeller ve resimlerle süslenmiştir. Bu yapı topluluğu koruda duran anıtlarla bir araya gelince, agorayı tüm insanların özgürce gezebileceği ulusal bir sanat galerisi yapmıştır.

BOULEUTERİON

Bouleuterion, kelime olarak konsey anlamına gelen ‘boule’ ve bir şeyler yapılan yer anlamında olan ‘terion’ ekinin birleşmesiyle oluşmuştur. Bouleuterion, Antik Çağ’da halk meclislerinin (Boule) yapıldığı yerdir.

Bouleuterion, Helenistik dönemde gelişmiş ve zamanla anıtsal yapılar olmuş en büyük kamu yapılarıdır. Resmi belgeler ve devlet arşivi gibi yazılı kaynaklar bu yapılarda muhafaza edilmiştir. Genellikle Bouleuterion’un iç duvarları resimlerle süslenmiş veya mermerle kaplanmıştır. Tanrıların, Roma döneminde şehrin önemli figürlerinin, halkı temsil eden önemli kişilerin heykelleri de Bouleuterion’un iç dekorasyonunu tamamlamıştır.

TİYATRO

Grek tiyatroları her türlü eserin temsil edildiği mekanlardır. Grek tiyatroları, Dionysos’un ayin ve şenlikleriyle ilgili ortaya çıkan ve sonradan gelişen mimari yapılardır. Eski grek tiyatrosu oldukça basittir. Zemini dövülmüş düz bir pist ile seyircilerin oturması için düzenlenmiş sıralar ve sahneden oluşur.

AMPHİTHEATER (Amfitiyatro)

Amphitheater, çeşitli gösterilerin, gladyatörlerin ya da insanların vahşi hayvanlar ile ölümüne dövüşerek eğlendikleri mekandır. Amphitheater, her yanı oturma sıralarıyla sınırlanmış ortasında arena bölümü olan oldukça büyük bir görünüme sahiptir. Görünüş itibariyle tiyatrolara oldukça benzemektedir. Tiyatrolar yarım daire iken amfitiyatrolar dairesel şekildedir. Roma’da inşa edilmiş Colosseum diye de bilinen Flavius Amphitheatre, oldukça önemli bir örnektir.

STADYUM

Stadyum; koşu, uzun atlama, güreş, disk atma ve cirit atma gibi geleneksel Yunan atletizm yarışmaların yapıldığı mekanlardır. Bununla birlikte Roma İmparatorları onuruna yapılan düzenli festival programlarının bir parçası olan gladyatör savaşları ve yaban hayvan dövüşleri gibi etkinlikler de stadyumda yapılmıştır. Geleneksel Yunan oyunları ve çıplak atletizm yarışmaları antik dönemin sonlarına doğru önemini yitirmeye başladığında binanın doğu ucu Roma-tarzı eğlenceler için özel olarak tasarlanmış bir amfitiyatro ve arenaya dönüştürülmüştür. Yakın zamanlarda yapılan araştırmalar stadyumun amfitiyatroya dönüşümünün MS. 400’lü yıllarda yapıldığını ortaya koymaktadır.

HİPODROM

Hipodrom, Grekçe Hippos (At) ve dromos (Yol, yarış, yarış pisti) kelimelerinden oluşmuş bir bileşik isim olup at ve araba yarışlarının yapıldığı yer olarak tanımlanmaktadır. Antik Çağ kentlerinin önemli sosyal merkezleri olan Hipodromlar, dört atın çektiği iki tekerlekli savaş arabalarıyla (quadrigae) yapılan yarışların dışında gladyatör dövüşleri, çeşitli akrobasi ve dans gösterileri, hayvan mücadeleleri, egzotik hayvanların sergilenmesi gibi çeşitli etkinliklere de sahne olmuştur.

ODEİON

Odeion’lar müzik gösterileri ve oyunlar için yapılmış tiyatroyu andıran daha küçük yapılardır. Odeion’ların tiyatrolardan farkı boyut olarak daha küçük ve üzerlerinin kapalı olmasıdır.

AUDİTORİUM

Auditorium, odeion biçiminde düzenlenmiş değişik siyasi felsefi ve bilimsel konuşmaların yapıldığı, konferansların verildiği yapılardır.

PROPLEİA

Propleia, antik şehirlerde tapınak ya da kutsal alanlara giriş için yapılan anıtsal kapılardır. Bu kapıların tek geçişli olanlarına propylon çok geçişli olanlarına ise propleia denir.

THESAUROİ

Thesauroi, devlet hazinelerinin ve tapınağa ait adak eşyalarının saklandığı hazine yapısıdır. Görünüş itibariyle küçük yapılardır ve Antik Yunan’da bir dinsel külliye içinde yer alır.

THOLOS

Tholos, Miken çağında görülen yuvarlak planlı ve bindirme kubbeli yeraltı mezar yapısıdır. Dairesel planlı ve tapınmayla ilgili bu yapılara tholai ya da  timele de denir. Bu tür yapıların örneklerine Delphi de rastlanır.

NYMPHEUM

Nymphaeum ya da nymphaion antik Yunan ve Roma’da nemfleri kutsamak adına dikilen anıtsal çeşme yapılarına verilen isimdir. Aynı zamanda kutsal pınar anlamına da gelir.

AQUADÜKT

Aquadükt, Greklerde ve Roma’da kentlerin su ihtiyacını karşılamak için, uzak bölgelerdeki kaynaklardan su getirmek için yapılmış kemerli su yoludur.

GYMNASİUM

Gymnasium; güreş, koşu, atletizm ve yüksek atlama gibi sporların yapıldığı ve derslerin verildiği spor okullarıdır. Genelde birer kompleks yapı olan gymnasiumlar; pelestra, auditoryum, hamam, stoa ve stadyum bölümlerinden oluşur.

HEROON

Heroon; soylular, kahramanlar ve yarı tanrılar için yapılmış görkemli mezar yapılarıdır.

TEMENOS

Temenos, eski Yunan kentindeki kutsal alandır. Peribolos denilen bir duvarla çevrili temenosta tapınak ve benzeri dinsel yapılar, stoalar, sunaklar, adak sütunları, kutsal ağaçlar yer alır.

Yararlanılan Kaynaklar

• Göksel Caner MALATYA – Bouleuterion
• Hüseyin Tolga CANDUR – Antik Çağ’da Agora
• Öne Çıkan Görsel – https://twitter.com/bergama2020/status/933551792654254080