Hacı Özbek Camii | Osmanlı Sanatı | Okur Yazarım
Erken Dönem Osmanlı Sanatı Osmanlı Sanatı Sanat Tarihi

Hacı Özbek Camii

Written by Okur Yazarım

İnşa Tarihi: H.734 (1333/34) tarihlidir.

Konumu: Hacı Özbek Camii (İznik); Sur içinde, Kılıçarslan caddesi ile Eşrefoğlu Sokağı’nın birleştiği köşede yer almaktadır.

Bani ve Mimarı: Hacı Zeynel İbn Muhammed tarafından inşa edilmiştir.

Mimari Özellikleri

Erken Osmanlı Mimarisinin en eski yapılarından biri olan Hacı Özbek Camii, Osmanlı Mimarisi içerisinde tarihi bilinen ilk yapı olması yönüyle öne çıkmaktadır. Yapının günümüze çeşitli onarımlarla geldiği ve yapı kitabesinin farklı okunmasından kaynaklı inşa tarihi konusunda literatürde farklı görüşler öne sürülmüştür. Ekrem Hakkı Ayverdi kitabeden caminin 734 (1333-1334) tarihleri arasında inşa edildiğini söylemektedir. Orijinalinde yapının batısında ki giriş kapısının üzerinde yer alan kitabe günümüzde batı duvarında yer alan güney  pencerenin kuzey yan duvarı içinde yer almaktadır. Bu durumun yapılan onarımlar sırasında yaşandığı ve kitabenin 1940 yılında gerçekleşen yol genişletme çalışması sonucunda giriş bölümünün yıkılması ile taşındığı belirtilmektedir.

Erken Osmanlı Dönemine ait çeşitli yapılarda gördüğümüz almaşık duvar örgü sistemi, Hacı Özbek Camii’nde de kullanılmıştır. Bu duvar örgüsü bir sıra kesme taş, üç veya dört sıra tuğla olarak değişmektedir. Tek mekanlı kubbeli ve batı yönde yer alan son cemaat yeri ile bu cami Selçuklu Dönemi’nde Konya ve çevresindeki ilk kubbeli mescit modelinin batıya geldiğini göstermektedir.

Hacı Özbek Camii’nde görülen kiremit çatı ve almaşık duvar tekniği Bizans mimarisinde de görülen özelliklerdendir. O dönemde kubbeler Bizans geleneğinde olduğu gibi kiremitle örtülmüştür. Duvar konstrüksiyonu da taş-tuğla almaşıklığı ile yerel Bizans duvar tekniğini sürdürür.

Milas’ta düz ahşap çatılı Hacı İlyas Camii’nden üç yıl sonra kubbeli bir camide görülen bu en eski son cemaat yeri 1959’da yol genişletilmesi yüzünden yıkılarak, kuzey duvarını tahrip etmek suretiyle, zevksiz ve kapalı bir yenisi yapılmıştır.

Türk sanat tarihi bakımından öncü durumundaki bu mimari eserin, esas biçimine ve duvar tekniğine uygun şekilde restore edilmeyişi yanında İznik kasabası içinde yapıya tarihi önemine uygun bir yer verilmeyişi de büyük bir kayıptır.

İnşa Kitabesi

Okunuşu (Abdülhamit TÜFEKÇİOĞLU)

  • Amara Hazihi’l-mescide’l-mübarek
  • Halisan muhlisan li-vechi’llahi te’al
  • Hacı Zeynel İbn Muammed tarihuhu fi senti erba’in selesine ve seb’i mayeh

Anlamı (Abdülhamit TÜFEKÇİOĞLU)

Bu mübarek mescidi, Allah’ın rızası halis ve temiz bir şekilde elde etmek maksadıyla Muhammed oğlu Hacı Zeynel imar etti. Onun inşa tarihi 734 senedir.

İnşa kitabesinden elde edilen bilgilere göre Hacı Özbek Camii, 734 (1333-1334) yılında Muhammed oğlu Hacı Zeynel tarafından inşa edilmiştir. Literatürde yapının Hacı Özbek tarafından yaptırıldığı bilinse de yapı Hacı Zeynel tarafından inşa edilmiştir.

Plan Özellikleri

Hacı Özbek Camii Planı

Yapının revaklı giriş bölümü 1940 yılında yol genişletme çalışmaları nedeni ile yıkılmış, giriş bölümü kuzeyde ahşap çatılı ve orijinal görüntüsünden tamamen farklı olarak yeniden inşa edilmiştir. 2001 yılında bu bölüm de yıkılarak ahşap çatılı yeni bir giriş bölümü inşa edilmiştir. Yapı bu haliyle orijinalinde olduğu gibi tek mekanlı ve kubbeli plan tipinde olmasına karşın giriş yönünün değiştirilmesi ile revaklı giriş bölümü kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlı ve kuzey bölümünde revaksız ve ahşap çatılı olarak inşa edilmiştir. Yapıda değişiklik yapılmayan doğu ve güney cephe orijinal özelliklerini korumaktadır.

Süsleme Özellikleri

Yapıda kullanılan almaşık duvar tekniği ve saçaklarda yer alan testere dişi dışında süslemeye dair herhangi bir uygulama yoktur.

Yararlanılan Kaynaklar

  • Ekrem Hakkı Ayverdi – Osmanlı Mimarisinin İlk Devri
  • Oktay Aslanapa – Osmanlı Devri Mimarisi
  • Doğan Kuban – Osmanlı Mimarisi
  • islamansiklopedisi.org.tr
  • Hasan YILMAZYAŞAR – Orhan Gazi Döneminde İznik Kenti ve Mimarisi

 

Click to rate this post!
[Total: 15 Average: 4.5]

About the author

Okur Yazarım

2016'nın Ekim ayından itibaren Sanat Tarihi, Mitoloji ve Sembolizm konularında yazılar yazmak üzere bir araya gelmiş küçük bir grubuz. Bu süre içerisinde sizlere okuduğumuz ve araştırdığımız konularda mümkün olduğunca doğru bilgiyi basit bir dille ulaştırmak için çabalıyoruz.

1 Comment

  • Hacı Zeynel değil, Hacı Özbek b. Mehmed tarafından tarafından yaptırılmıştır. Oysaki kaynak olarak verilen yayınlarda doğrusu geçmektedir. Abdülhamit hocanın çevirisinde büyük sıkıntı var. Doğrusu şu şekildedir.

    ”Hacı Özbek bin Mehmed tarihi fî sene-î erba’a ve selâsîn ve seb’ami’e”

Leave a Comment