Ayşe Bibi Türbesi, Kazakistan’ın Ayşe Bibi köyünde inşa edilmiştir. Yapıya ait bir inşa kitabesi yoktur. Bazı araştırmacılar, yapının mimari ve teknik özelliklerine göre Karahanlılar devrine ait olduğunu düşünürler. Genel kabul, türbenin Karahanlı hükümdarlarından Şemsü’l Mülk Nasır bin İbrahim ile evlenmiş olan Selçuklu Sultanı Alp Arslan’ın kızına ait olduğudur.
Tuğla malzemeden inşa edilen yapı, kare planlı olup 7×7 ölçülerine sahiptir. Cephe köşelerinde, yukarıya doğru incelen silindirik köşe kuleleri bulunmaktadır. Cephelerin ortasında, sivri kemerli birer eyvan yer alır. Doğu cephe hariç diğer cephe yüzeylerindeki eyvanların içinde, sivri kemerli birer pencere açıklığı yer alırken; doğu cephede, yapıya giriş, sivri kemerli açıklıktan sağlanır.
Kubbe, trompların oluşturduğu sekizgen bir kasnak üzerine oturur ve kasnağın kenarlarına dikdörtgen profilli bölümler yapılmıştır.
Ölçüleri dıştan 8.50×8.50 metre olan yapının duvar kalınlığı, yaklaşık 1.60–1.65 metredir.
Yapı, süslemeleriyle dikkat çeker. Çok zengin bir süsleme programına sahip türbede geometrik bezemeler, bitkisel desenleri andıracak biçimde işlenmiştir. Tezyinatta, terrakota ve tuğla malzeme kullanılmıştır. Cepheler, benzer süsleme programına sahiptir ve boş yer kalmayacak biçimde bezenmiştir.
Günümüzde büyük oranda onarım geçiren yapının batı cephesi, iki bölümlü olarak tasarlanmıştır. Merkezde, eyvan açıklığı yer alır. Eyvanın köşeleri, tuğladan mukarnas bingilerle doldurulmuş; ortası ise, düz bir kemerle örtülmüş kavsaraya sahiptir. Kemer, köşelerde bitkisel öğelerle bezenmiş vazo şekilli başlıklı sütunçeler üzerine oturur. Cephenin alt kesiminde duvarlar, eş büyüklükte kare şekilli plakalarla kaplanmıştır Her plaka, çiçek motifiyle süslenmiştir. Eyvan kemerinin üst kesiminde, eyvan kemeri ile iki tarafında kalan kesimler, süsleme şeritleriyle çevrelenmiştir. Bu alanlar, sekiz kollu yıldız ve bu yıldızları birbirine bağlayan haç biçimli plakalarla kaplanmıştır.
Köşe kuleleri, yukarı doğru daralır ve tekrar yukarıda genişlemeye devam eder. Kulenin yüzeyi, tamamen işlenmiştir. Alt kesimler, yan yana yerleştirilmiş altı kollu yıldızlardan oluşmaktadır. Yıldızlar arasında kalan boşluklar, eşkenar dörtgenlerle doldurulmuştur. Yıldızların ortasında, birer gül motifi; eşkenar dörtgenlerin üzerinde ise, asimetrik yerleştirilmiş yaprak motifleri yer alır. Üstteki bölüm ise, sekiz kollu yıldızlar ve bu yıldızları birbirine bağlayan haç profilli plakalardan oluşur. Yıldız formlu parçaların üzeri, birer çiçek motifiyle; haç formlu parçaların üzeri ise, geometrik örneklerle bezelidir. Bu iki bölüm arasına, çiçek ve kıvrım dallarla bezeli bir süsleme bordürü yerleştirilmiştir.
Yararlanılan Kaynaklar
- Rüçhan Bubur – Kazakistan, Jambul’da, Ayşe Bibi Türbesi
- Oktay Aslanapa – Türk Sanatı
- Mustafa Cezar – Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimari (İş Bankası Kültür Yayınları)
