Ayazma, Rum Ortodokslarca kutsal olarak kabul edilen ve şifa verdiğine inanılan su kaynakları ve bu su kaynaklarının üzerine inşa edilen yapılara verilen isimdir. Bu yapıların kutsallığı, kimi zaman bir aziz ya da azizeyle bağlantılı mitolojik bir olayla ilişkilendirilmiştir. Türkçeye ayazma olarak giren Hagiasma sözcüğü Yunancada kutsal yer anlamına gelmektedir. İncil’de “mübarek, kutsal yer” anlamına gelen bu sözcük sonraları içinde kutsallaştırılmış su bulunan yerleri ifade etmek için kullanılmıştır. Bu su bir kuyu, pınar, kaynak olabileceği gibi sızma veya damlama, hatta birikme suretiyle de meydana gelmiş olabilir.
Hristiyanlıkta aziz veya azize adlarıyla anılan ayazmaların manevi koruyuculuğuna inanılmıştır. Özellikle Rum Ortodoksları, ayazma suyunun iyileştirici özelliği olduğuna inanmışlardır. Suyunun şifalı olduğuna inanılan ayazmaları en az Rumlar kadar Müslümanlarında ziyaret ettikleri ve suyundan şifa umdukları bilinmektedir. Ayazmaları ziyaret eden insanlar, şifa verdiğine inandıkları suyu içer, vücutlarına sürer, ayazmanın adandığı aziz veya azizeye dileklerde bulunur ve adaklar adarlar.
İstanbul halk kültürünün en önemli unsurlarından olan ayazmalar, ne yazık ki günümüzde oldukça az sayıdadır. Bir çoğu kaybolmuş ve günümüze ancak kiliselerin içinde yer alan ve bazı bağımsız ayazmalar ulaşmıştır. Bunların içerisinde yalnızca Studios, Balıklı, Blaherna ve Hagios Terapon gibi ayazmalar Bizans Dönemi’nden kalmıştır.
Blaherna Ayazması
İstanbul’un en ünlü ayazmalarından biri Ayvansaray ile Eğrikapı arasında yer alan Blaherna ayazmasıdır. Bu yapı, Meryem’e ithaf edilmiştir. Ayazmanın bulunduğu alan bir şapel olarak düzenlenmiştir. Ayazmanın mimari bakımdan bir özelliği yoktur. Kilise ise son devir mimarisi tarzında inşa edilmiştir. Son imparator Konstantinos Dragezis’e kadar bütün imparator ve imparatoriçelerin ayazmada yıkandığı bilinmektedir. Bugün damla halinde akan su mermer teknelerde toplanmakta ve şifa bekleyen insanlar tarafından içilmektedir.
Studios Manastırı Ayazması
Tarihi Yarımadanın en eski ayazmalarında biri Studios Manastırı Ayazmasıdır. İstanbul’un en eski Bizans kilisesi olan Studios Manastırı yanındaki ayazma, kilisenin güneydoğu köşesindedir ve batıdan bir sarnıcın bitişiğindedir. 7,24 × 5,20 m. ölçüsünde dikdörtgen biçimindeki bu mekânın tonozları ve kemerleri iki sütun tarafından taşınmaktadır. Ayrıca doğu tarafında ise küçük bir apsis bulunmaktadır. Yüzyıllardan beri kuru olan bu ayazmanın suyunun nereden geldiği ise bilinmemektedir.
Yararlanılan Kaynaklar
- Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi
- Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi
- Adnan Turani-Sanat Terimleri Sözlüğü
- Ersoy Soydan- İstanbul Ayazmaları ve Bir İnanç Merkezine Dönüşen Meryem Ana Ayazması
