İnşa Tarihi: 1108 – 1118
Bani ve Mimarı: Ebu Şuca Muhammed tarafından yaptırılmıştır.
Bulunduğu Yer: Cami, İsfahan’ın 200 km kadar kuzeyindeki Gülpayegan şehir merkezinde yer almaktadır.
Mimari Tanım-Plan
Gülpayegan Mescid-i Cuması üzerinde yer alan kitabelerden, yapının iki aşamalı olarak inşa edildiği anlaşılmaktadır. İlk olarak ibadet mekanı olan harim inşa edilmiştir. Kitabesine göre cami, Ebû Şuca Muhammed tarafından yaptırılmıştır. Yapıya, daha sonra, dört eyvanlı cami tasarımına uygun olarak eklemeler yapılmıştır. Kaçar şahı Feth Ali Şah Kaçar’ın oğlu Haydar Kali Mirza zamanındaki bu inşa faaliyetinde, avlunun dört ana yönündeki eyvanlar ile avlu etrafındaki kapalı mekanlar ilave edilmiştir.
- Yapı, kuzey-güney yönünde uzanan dikdörtgen bir plana sahiptir. Güneydeki kare planlı harime, sonradan dört eyvanlı avlu ve kapalı mekanlar eklenerek bugünkü plan şeması elde edilmiştir.
- Yapıya giriş, doğu ve batı yönde bulunan taç kapılardan sağlanır. Taç kapılar, benzer düzenlemeye sahip olup, ortada küçük kubbelerle örtülü mekanlardan ibarettir. Buradan avluya, avludan da harime geçiş sağlanır.
- Avlu, dikdörtgen bir forma ve dört eyvanlı bir plana sahiptir. Kuzey ve güney eyvan daha uzun ve geniş tutularak, belirgin kılınmıştır.
- Günümüzde, caminin minaresi bulunmamaktadır.
- Yapı, Isfahan Mescidi Cumasından daha küçük ebatlarda inşa edilmiş olup, ibadet mekanı, tek kubbeli bir mekandan ibarettir.
- Kubbeye geçiş, mukarnaslı tromplarla sağlanır. Kubbe, hafif sivri bir forma sahiptir ve bir kasnak üzerinde yükselir. Oldukça büyük olan kubbe, kalın payeler ve birbirine bağlanmış kemerler üzerine oturur. Kubbe, dışarıdan, dilimli şeritlere ayrılmıştır. Kasnakta kare bir açıklık bulunur. İnce bir kasnak altında, daha kalın köşeli ve köşelerden sivriltilmiş üçgen çıkıntılar yer alır. Yapı, temelde kare bir platform üzerinde yükselmektedir.
Süsleme Özellikleri
Gülpayegan Mescid-i Cuma, dış cephesiyle masif bir görünüşe sahiptir ve tezyinat açısından sade tutulmuştur. Cepheyi hareketlendiren unsurlar, yalnızca sağır nişler ve sivri kemerli dikdörtgen çerçeve alınmış ve içeriden dilimli nişlerdir. Kubbe içi, geometrik bezemelere sahipken; dış cephesi, oldukça sadedir. Kubbe kasnağı, zikzaklı bir geçiş ile hareketlendirilmiştir. Tezyinatta, tuğla istifi yöntemi ve çini kullanımı görülmektedir. Motif olarak, geometrik desenler kullanılmıştır.
Çini kullanımı eyvanlı giriş, kitabe ve üst örtü de uygulanmıştır. Kubbede kullanılan çini, sonsuzluk hissi yaratmak için, bir helezon şeklinde işlenmiştir.
Onun dışında, cephede herhangi bir tezyinat bulunmamaktadır. Kıble duvarının tam ortasında yer alan dikdörtgen formlu mihrap, yatay iki bölüm halinde süslenmiştir. Üstte, dikdörtgen bir çerçeve içinde geometrik süslemelerle doldurulmuş bir bölüm, altta ise, yine dikdörtgen bir çerçeve içinde üç dilimli kemerli bir niş yer almaktadır. Niş içi, mukarnas dizisiyle hareketlendirilmiştir. Doğu ve batı duvar, tezyinat açısından benzer niteliktedir. Kubbeye geçiş için, köşelerde mukarnaslı tromplar kullanılmıştır. Caminin Kubbe merkezinde, sekiz köşeli yıldız ve zencerek motifi yer almaktadır.
