An (Anu)
An, Sümer mitolojisinde gök tanrı olarak geçmektedir. Tanrı Uraş’ın torunu sayılan An, daha sonraları onunla özdeşleştirilmiştir. Babil ve Akad mitolojisinde ise Anu olarak tapınılmıştır. Tanrıların babası olarak bilinen An, günah işleyenleri huzuruna çağırttıktan sonra yargılama gücüne sahiptir. Yaradılışta ilk hareketi sağlayan tanrıdır. Sümer geleneğinde An, yeryüzü yani “Ki” den ayrıldığında gökyüzünü ele geçirerek evreni yaratır.
Enlil(Ellil)
Ancient Persian cylinder seal dating to between 550 and 330 BC, depicting an unidentified king wearing the horned crown, Enlil’s primary symbol
Mezopotamya tanrılar panteonunun en önemli tanrılarından biri olan Enlil, Sümerlerde hava/rüzgar tanrısı olarak geçmektedir. Akad mitolojisinde ise Ellil olarak bilinir. Gök tanrısı “An” ile yer tanrı “Ki”nin oğludur. Mezopotamya’da Nippur’un merkez tanrısı olarak o bölgede tapınılan en büyük tanrı olmuştur. Tanrılar arasında “rüzgarların efendisi” olarak tanımlanan Enlil’in eşi Ninlil’dir. Çocuklarının adları ise; İnanna, Adad(İşkur), Nanna-suen (Nannasin), Nergal, Ninurta (Ningirsu), Pabilsag, Nusku, Utu (Şamaş), Uraş, Zababa, Ennugi’ dir.
Enki(Ea)
The Adda Seal, an ancient Akkadian cylinder seal showing (from left to right) Inanna, Utu, Enki, and Isimud (circa 2300 BC)
Sümerlerde “suların tanrısı” olarak tapınılan Enki, Akad dilinde Ea olarak geçmektedir. Bilgelik, deniz ve ırmak tanrısı olarak tapınılan Enki’nin tapınıldığı yere “deniz evi” anlamına gelen Apsu denilmektedir. Enki, An(Anu)’nun bazılarına göre ise tanrıça Nammu’nun oğludur ve tanrı İşkur(Ada)’nın ikiz kardeşidir. Enki, Sümerlerde yaratıcı tanrılardan biri olarak geçmektedir ve ana tanrıçayla birlikte evrenin büyük bölüme biçim verdiği anlatılmaktadır. Enki genellikle bir balığın kuyruğuna sahip keçi ya da yarı insan yarı balık şeklinde tasvir edilir.
Ninhursag (Nintu, Ninmah)
Akkadian cylinder seal impression depicting a vegetation goddess, possibly Ninhursag, sitting on a throne surrounded by worshippers (circa 2350-2150 BC)
Ninhursag, “Dağlık Ülkenin Kraliçesi” veya “Doğurgan Kraliçe” olarak tanınan Sümer tanrıçasıdır. Sümer tanrılar panteonunda ana tanrıça olarak bilinir ve pek çok tanrı ve tanrıça doğurduğu kabul edilir. Ninhursag su tanrısı Enki’nin eşidir. Doğumla özdeşleştirilen tanrıça; hayatı rahimde şekillendirme gücüne sahiptir ve fanilerle tanrıların kutsal ebesidir. Sümerlerin haricinde daha sonraki dönemlerde Asurlular ve Babilliler tarafından tapınılan bir tanrıça olmuştur.
İnanna (İştar)
İnanna; aşk, bereket ve savaş tanrıçası, gökyüzü kraliçesi ve Sümer panteonundaki en önemli tanrıçalardan biridir. Babil’de İştar olarak inanılan tanrıçanın sembolü bir saz demetidir ve genellikle görüntüsünden çıkan parlak ışınlarla tasvir edilir. İnanna, An’ın kızıdır ve Sümer şehri Uruk ile yakından bağlantılıdır. Bir başka geleneğe göre ise ay tanrısı Nanna’nın kızı ve güneş tanrısı Utu’nun kız kardeşidir. (İnanna veya İştar çeşitli geleneklerde Enlil’in hatta Enki’nin kızı olarak da görülmüştür)
Nanna-Sin (Sin)
Impression of the cylinder seal of Ḫašḫamer, ensi (governor) of Iškun-Sin c. 2100 BC. The seated figure is probably king Ur-Nammu, bestowing the governorship on Ḫašḫamer, who is led before him by Lamma (protective goddess). Sin/Nanna himself is indicated in the form of a crescent.
Ay tanrısı olarak tapınılan Nanna-Sin, Enlil ile Ninlil’in oğludur. Yer ve göğü birbirinden ayıran Enlil’in, gece karanlıkta kaldığı için ay tanrısına yaşam verdiği anlatılmaktadır. Nanna’nın karısı tanrıça Ningal ve çocukları da güneş tanrısı Utu ile tanrıça İnana’dır. Sin genellikle mavi sakallı yaşlı bir adam olarak tasvir edilir ve “Cennetin Parlayan Gemisi” olarak adlandırılır. Nanna-Sin, ışığıyla kötülüklerini ortaya çıkardığı için kötülerin düşmanıdır.
Utu (Şamaş)
Representation of Shamash from the Tablet of Shamash (c. 888 – 855 BC), showing him sitting on his throne dispensing justice while clutching a rod-and-ring symbol
Sümer güneş tanrısı olan Utu’unu Akad dilindeki adı Şamaş’tır. Adaletin, hukuk ve kanunların, yeryüzünde ve tanrılar alemindeki düzen ve intizamın tanrısıdır. Sümer mitolojisinde Utu, ay tanrısı Nanna’nın oğlu ve İnanna’nın ikiz kardeşidir. Utu, eşi Şerida(Aya)’dan Kittü (adalet) ve Mişaru (yasa ve doğruluk) adlarında iki çocuk sahibi olur. Utu’nun önceden tespit edilen yolu olduğu ve bu yolu tamamlayıp gece için “Yeraltı Dünyası”na gittiği düşünülmüştür.
Yararlanılan Kaynaklar
- Ali Narçın – A’dan Z’ye Sümer
- Jeremy Black&Anthony Grenn – Mezopotamya Mitolojisi Sözlüğü
- Semih Yaşar Çizikçi – Sümer ve Akad Mitolojisi
- Arthur Cotterell & Rachel Storm – Büyük Dünya Mitoloji Ansiklopedisi
