İnşa Tarihi: Kitabesi bulunmayan Demavent Kümbeti, 11. yüzyılın ikinci yarısına tarihlendirilmiştir.
Konumu: İran’ın Demavent şehrinde yer alır.
Mimari Tanım
İsmini inşa edildiği Demavent şehrinden alan Demavent Kümbeti, plan ve süsleme özellikleri açısından bölgenin önemli örneklerinden biridir. İnşa kitabesi bulunmayan kümbet, plan ve üslupsal özellikleri incelendiğinde 11. yüzyılın ikinci yarısına tarihlendirilmiştir. Yapı, Büyük Selçuklu kümbetleri içerisinde Karagan Kümbeti ve Kümbet-i Ali’yle benzer özelliklere sahiptir. Bu üç Selçuklu kümbetinin de sekizgen planda olması karakteristik bir özelliktir.
Plan Özellikleri
Demavend kümbeti tuğla malzemeden inşa edilmiş sekizgen planlı bir yapıdır. 9.90 metre boyunda, 4.85 metre çapında ölçülere sahip olan kümbetin, köşeleri yuvarlatılmış payelerle desteklenmiştir.
Dehistan Kümbeti’nin, üzeri içten kubbe dıştan piramit çatı ile örtülüdür. Silindirik gövdeli kümbet, kulevari bir görünüm sergiler. Kümbetin cephe duvarı, her kenarı üç kare bölüme ayrılmış olup her bölüm farklı süsleme programıyla hareketlendirilmiştir.
Plan özellikleri açısından Karagan Kümbeti’yle benzerlik gösteren Demavent Kümbeti, üst örtüsü ve boyut olarak farklılaşır. Demavent Kümbeti boyut olarak Karagan Kümbeti’nden daha küçüktür ve üst örtüsü piramit çatı ile kapatılmıştır.
Karagan (Harrekan) Kümbeti
Yapıya giriş dikdörtgen bir açıklıktan sağlanır. Portal iki silindirik sütunce arasına alınmış olup dikdörtgen bir düzenlemeye sahiptir. Portal duvarı ise üç bölüm halinde süslenmiştir.
Süsleme Özellikleri
Süsleme özellikleriyle dikkat çeken yapının süsleme programında tuğla malzemeden yararlanılmıştır. Kümbetin dış cephesi süsleme programı açısından dikkate değerdir. Daha çok balık sırtı ve kilim dokumasını andıran süslemelerin hakim olduğu kümbetin süsleme programı zengindir. Cephenin her kenarı üç bölüme ayrılarak her bölüm tuğlanın değişik şekilde istiflenmesiyle oluşturulmuş farklı motiflerle kaplanmıştır.
Daha çok geometrik motiflerin hakim olduğu kümbetin portali de tezyinat açısından önemlidir. Portalin üzerinde yan yana iki mihrap nişi yer alır.
Mihrap nişleri üzerinde ise dört yıldız ve bunları ortada bağlayan haç şeklinde bir motif yer alır. Yıldızların içi tuğla ile balık istifi şeklinde doldurulmuştur.
Diğer cepheler de üçer bölüme ayrılarak birbirinden farklı zengin tuğla süslemelerle kaplanmıştır.
Kümbetin içi silindirik olup, kubbe örtüsünün tuğlaları balık sırtı dizilidir.
Yararlanılan Kaynaklar
- Oktay Aslanapa – Türk Sanatı
- Mustafa Cezar – Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimari (İş Bankası Kültür Yayınları)
