Anadolu Selçuklu Sanatında Grifon Figürü | Okur Yazarım
Anadolu Selçuklu Sanatı Sanat Tarihi

Anadolu Selçuklu Sanatında Grifon Figürü

Written by Okur Yazarım

Grifon, aslan gövdesine, kartal kanatlarına ve başına sahip olan fantastik bir figürdür. Grifon bu ana tanımından başka iki tipe daha ayrılır bunlar kartal-grifon ve aslan grifondur. Kartal-grifon Anadolu Selçuklu sanatında giderek kullanım alanını kartal motifine bırakmış olup daha çok aslan-grifon şeklinde tasvir edilmiştir.

Hun devrine ait hayvan üslubuyla yapılmış eyer kaplaması

Baş ve kanatları kartal, gövdesi aslan olarak betimlenen grifonlar İslam öncesi Türk sanatının erken dönemlerinden itibaren sanat eserlerinde yaygın olarak kullanılmıştır. Pek çok kültürde karşılaştığımız grifon, genelde kanatlı aslanın kartalın bazı uzuvları birleştirilmesi ile oluşmaktaysa da farklı çeşitlemeleri de bulunmaktadır. Grifonlar, İslam öncesi Türk sanatında genelde mücadele sahnelerinde galip gelen hayvanı temsil etmektedir. Bunun yanı sıra bu figürün göğü, şafağın söküşünü, güneşi simgelediği ve gök unsuruna işaret eden bir hayvan olarak hikmet, ilim, irfan, aydınlığa kavuşturma, uyanıklık, kuvvet ve intikamın sembolü olduğu ileri sürülmektedir. Farklı hayvanların değişik uzuvlarının bir araya getirilmesi ile oluşan grifonun bu hayvanların güçlerinin bir araya gelmiş toplamı olarak görülmüştür.

Hayvan Mücadelesini Gösteren Belleme Örneği

Hayvan üslubu ve Şamanizm etkisiyle ortaya çıkan bir diğer fantastik hayvanlardan biri olan grifon, Orta Asya Türk sanatında sıkça tasvir edilmiştir. Türklerde ise en erken örneği Pazırık ve Altay kurganlarından çıkan buluntular üzerindeki aslan-grifonlar bu figürün erken dönemlerden beri kullanıldığını göstermektedir.

İslamiyet’le birlikte grifon figürü, Türk sanatında, ahşap, taş, çini ve mermer gibi çeşitli malzemeler üzerinde işlenmeye devam etmiştir.

Büyük Selçuklu Dönemi’nde grifon gibi gerçeküstü hayvanlar sık sık frizlerle birbirlerine bağlı olarak verilirler, buna rağmen serbest bir şekilde hareket halindedirler. Eğer bu tarz hayvanlar madalyon içinde tasvir edilmişlerse tek ya da simetrik olarak sırt sırta görülürler.

Anadolu Selçuklu Sanatında Grifon

Anadolu Selçuklu grifonları tek olarak tasvir edildikleri gibi mücadele sahnesi içinde ya da kalabalık kompozisyon içinde de betimlenirler. Mücadele sahnesi içinde olsa dahi grifon eski savaşçı tarzından uzaklaşmıştır. Konya Kalesi surunda grifon antilop mücadelesi İslamiyet’ten önceki Türk sanatında kurganlarda görülen grifon geyik mücadelesi sahnesinin en can alıcı anından sadece izler taşır.

Bunun dışında İstanbul Türk İslam Eserleri Müzesinde sergilenen grifon, şüpheli bir örnek olmakla beraber İslam sanatı etkisinde ermeni eseri olduğunu tahmin edilmektedir. Tam profilden verilen kanatlı grifon kabartmasında ağızda ve kanat üzerinde tam palmet kanat ucunda ise iki yana uzanan ve bacak adelesi üzerinde yarım palmetler gövde üzerinde süsleyici motifler stilizasyon ve eğri kesim tekniği Avrasya hayvan stili kaynaklı Türk sanatı özellikleridir. Buna mukabil ölçülerin nispetsizliği deformasyon kaba işleniş Abbasi stiline yaklaşan ermeni gürcü kiliselerindeki kabartmalara uyar.

Anadolu Selçuklu el sanatlarında özellikle grifon örneğini en çok çini de görmekteyiz. Bu anlamda Kubadabad Küçük Saray kazısında bulunan çiniler bu anlamda emsal teşkil etmektedir.

Konya Alâeddin sarayı alçılarında baş kısmı tam olmayan bir kabartmada figürün grifon olması mümkündür. Grifon burada, tılsım, koruyucu güç ve totem olarak tasvir edilmiş olabilir.

    Yararlanılan Kaynaklar

  • Gündoğdu, Hamza, Türk Mimarisinde Figürlü Taş Plastik, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Doktora Tezi, İstanbul 1979.
  • Erginsoy, Ülker, İslam Maden Sanatının Gelişmesi, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1978.
  • Oktay, Jale Özlem, Türk Sanatında Grifon Tasvirleri, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2006.
  • Öney, Gönül,  Anadolu Selçuklularında Heykel-Figürlü Kabartma ve XIV-XV. Asırlarda Devamı, Cilt III, Ankara 1966.
  • Öney, Gönül, Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1988.
Click to rate this post!
[Total: 2 Average: 3]

About the author

Okur Yazarım

2016'nın Ekim ayından itibaren Sanat Tarihi, Mitoloji ve Sembolizm konularında yazılar yazmak üzere bir araya gelmiş küçük bir grubuz. Bu süre içerisinde sizlere okuduğumuz ve araştırdığımız konularda mümkün olduğunca doğru bilgiyi basit bir dille ulaştırmak için çabalıyoruz.

Leave a Comment