İnşa Tarihi
14.yüzyıl ortaları
Konumu
Kocaeli’nin ilçesi olan Gebze’de bulunmaktadır.
Mimarı ve Banisi
Gebze Orhan Cami, Orhan Gazi tarafından yaptırılmıştır. Yapının mimarı bilinmemektedir.
Mimari Özellikleri
Orhan Cami, Gebze’deki en eski camidir. Kitabesi bulunmayan caminin inşa tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Ancak caminin Başbakanlık Osmanlı Devlet Arşivi’ndeki kayıtlarda H.726 (M.1328) tarihinde yapımına başlandığı belirtilmektedir. Gebze Orhan Cami’nin avlusunda bulunan bazı Bizans sütun başlıkları ile mezar lahdinden dolayı burada önceden bir kilisenin varlığından söz edilmektedir. Her ne kadar Gebze Orhan Camiinin bir kiliseden devşirildiği söylense de böyle bir durum söz konusu değildir. Yapı, Türk mimarisine uygun şekilde inşa edilmiştir.
Oldukça sade bir görünüme sahip olan caminin günümüzdeki son cemaat yeri orijinal değildir. Yapının kuzey cephedeki duvar üzerinde bulunan bazı kalıntılardan burada sundurma şeklinde bir son cemaat yeri bulunduğunu ve bu kısmı yapının batı yönünde de aynı şekilde olduğu anlaşılmıştır. Ancak bugün bu kısımlar tamamen ortadan kalkmıştır.
Gebze Orhan Cami, özellikle dış ve iç cephede gayet basit bir görünüş arz etmektedir. Osmanlıdan kalma bilinen en eski ağaç işleri yapının ahşap pencere kanatlarında bulunmaktadır. Ayrıca bu açıdan da oldukça önemli bir yapıdır.
Plan Özellikleri
Gebze Orhan Cami, kare planlı tek kubbeli oldukça sade bir düzenlemeye sahip klasik bir örnektir. Kubbe çapı 12.30 metredir ve üzeri kurşun kaplıdır. Bununla birlikte sekiz kenarlı kubbe kasnağı, tromplara oturmaktadır. Dış cephe yer yer tuğla sıraları ile beslenmiş moloz taşlarla örülüdür. Kubbede ise tuğla malzeme kullanılmıştır. Kuzey ve batı yöndeki duvarda son cemaat yeri sundurmasının izleri görülmektedir. Ancak günümüzdeki son cemaat yeri orijinal değildir. Harime giriş kuzey yönde bulunan yuvarlak kemerli bir kapı ile sağlanmaktadır. Ayrıca kapının iki tarafında altta ve üstte olacak şekilde ikişer pencere yer almaktadır. Yapının kuzeydoğu yönünde kare bir çıkıntı teşkil eden minare kaidesi yer almaktadır. Doğu cephede altta 2 ve üstte 2 ve en üstte 1 sivri tuğla kemerli pencereler ile yapıya ışık sağlamaktadır. Batı ve güney cephe de benzer pencere düzenine sahiptir. Batı cephe son yapılan tamirlerde bir harçla sıvanmıştır.
Süsleme Özellikleri
Gebze Orhan Cami genel hatlarıyla oldukça sade bir görünüşe sahiptir. Yapıya ışık sağlayan pencereler dikkat çekmektedir. Ancak penceredeki alçı şebekeler orijinal değildir. Sivri kemerli pencereler tuğla hatılı moloz taş örgüsü ve ince işçilikli ahşap kanatları dikkat çekicidir. Ceviz ağacından yapılan pencere kanatları 14. yüzyıla ait olup Osmanlıdan kalma bilinen en eski ağaç işleridir. Düz satıhlı oyma tekniğinde yapılan pencere kanatları üç panodan ibarettir. Üstte sülüs yazı, ortada fırıldak düzeninde rumilerden şemse, altta ise daire içine yerleştirilmiş mührü Süleyman yer almaktadır. Bu kapaklarda kullanılan oymalı ve döve demir çiviler ve dövme çengeller ahşabın yanı sıra maden sanatının da önemli bir örneğini teşkil etmektedir.
Harimdeki kubbe kasnağında siyah ve gri renkte bir yazı şeridi yer almaktadır. Ancak bu şeridin yarıdan fazlası harap olmuş ve badana ile sıvanmıştır. Mihrap, yapının kıble duvarına oyulmuş yarım yuvarlak niş şeklinde olup hiç bir özellik göstermez. tamamen beyaz badana sıva ile sıvalıdır.
Yararlanılan Kaynaklar
- Oktay Aslanapa – Yüzyıllar Boyunca Türk Sanatı
- Oktay Aslanapa – Osmanlı Devri Mimarisi
- Gönül Öney – Beylikler Devri Sanatı XIV.-XV. Yüzyıl (1300-1453)
- İlknur Ilıkkan – Gebze Türk Eserleri
