İnşa Tarihi
Milas Firuz Bey Cami, giriş kapısı üzerinde bulunan kitabesine göre büyük bir külliyenin
parçası olarak, 1394 yılında inşa edilmiştir.
Konumu
Muğla’nın Milas ilçesinde bulunmaktadır.
Mimarı ve Banisi
Milas Firuz Bey Cami, Menteşe valisi Fîruz Bey tarafından inşa ettirilmiştir. Yapının mimarı Hasan Bin Abdullah’tır. Yapının tezyinatını da Musa Bin Adil yapmıştır.
Mimari Özellikleri
Bir külliyenin parçası olan cami, Menteşe valisi Hoca Firuz’un baniliğinde 1394’da inşa edilmiştir. Mihrap pervazında da caminin mimarı, Hasan Bin Abdullah, süslemelerini yapanda Musa Bin Adil olduğu yazılıdır. Ne var ki külliyeye ait olan medrese ise günümüze ulaşamamıştır.
Milas Firuz Bey Cami, kurşunla kaplı bir kubbesinden dolayı halk arasında “Kurşunlu Camii” olarak bilinmektedir. Ayrıca Evliya Çelebi, seyahatnamesinde, mavi damarlı mermer kaplamalarından dolayı yapıya Gök Camii demiştir.
Milas Firuz Bey Cami, Osmanlılar’ın Milas’taki ilk hâkimiyet döneminde (1390-1402) inşa edildiği için bazı araştırmacılar yapıyı erken Osmanlı eseri olarak değerlendirmek isteselerde yapı Beylikler dönemi sanatının özelliklerini yansıtmaktadır.
Günümüze kadar birçok onarım geçiren yapının üst kısımları ile kuzeyindeki şadırvan XIX. yüzyıl eseridir. Bununla birlikte minberin ve kapı kanatlarının da 1875 yılında İstanbul’a götürüldüğü ve yerlerine yenilerinin yapıldığı bilinmektedir. 1824-1826 yıllarında Milas’ı ziyaret eden Avusturyalı seyyah A. von Prokesch, cami çevresinde içinde zambaklar yetişen bir mezarlığın bulunduğundan söz etmiştir. Ancak bu hazîreden günümüze bazı eski fotoğraflarla Fîruz Bey’in eşine ait olduğu söylenen bir mezar taşından başka bir iz kalmamıştır. Yapı son olarak 1974-1977 yılları arasında Vakıflar Genel Müdürlüğü’nce büyük ölçüde onarılmış, kurşun örtüleri, kubbe kasnağı sıvaları, içteki kalem işleri yenilenirken çevresinde de düzenleme yapılmıştır.
Plan Özellikleri
Milas Firuz Bey Cami, plan itibariyle zaviyeli camiler grubuna girmektedir. Son cemaat yeri üç bölümlüdür. İkisi duvara gömülü dördü serbest toplam altı ayak üzerine oturan kemerler beş ayrı açıklık oluşturmaktadır. Kare planlı orta bölümü üçgen kuşakla geçilen sekiz dilimli kubbe ile dikdörtgen planlı yan bölümler ise beşik tonozlarla örtülmüştür. Kuzey yönde dikdörtgen bir kapı ile yaklaşık kare planlı bir giriş mekanına ulaşılmaktadır. Bu bölümün üzeri tonoz ile örtülmüştür. Buradan, ikişer basamakla çıkılan doğu-batı ekseninde açılmış birer basık kemerli kapı ile yanlardaki hücrelere geçilir. Kare planlı olan ve altlı üstlü ikişer pencere ile kuzeyden son cemaat yerine, yanlardan ve güneyden dışarıya bakan yan hücrelerden doğudaki tromplarla, batıdaki ise üçgenlerle geçilen birer kubbe ile örtülüdür. Diğer hacimlerden daha büyük boyutlu olan kare planlı ve tromp geçişli kubbeyle örtülü harime üç basamakla çıkılır. Giriş bölümü ile bu mekânın arasındaki bağlantı büyük sivri kemerle sağlanmıştır.
Süsleme Özellikleri
Milas Firuz Bey Cami’de yer alan süsleme programını iç ve dış mekan olarak ayrı incelemek gerekmektedir. Yapının süslemeleri dış mekanda genellikle son cemaat yeri, pencere alınlıkları ve taç kapıda yoğunlaşmıştır. İç mekanda ise, genel anlamda mihrap ve kubbe süslemesiyle dikkat çeken unsurlardır.
Son Cemaat Yeri
Yapının dış mekan süslemeleri içinde yer alan son cemaat yeri, taş işçiliğiyle oldukça önemlidir. Son cemaat yerinde süslemeler özellikle pencere tavanları, orta açıklık ve saçak altı bölümü ve korkuluk şebekelerinde görülmektedir. Üç bölümlü son cemaat yerinde kemerli beş açıklık bulunmaktadır. Kemerlerden üçü zikzak şekilde verilirken, köşelerde bulunan kemerler sade bırakılmıştır.
Bunlar içinde özellikle en dikkat çeken orta açıklıktır. Orta kemerin üstündeki saçağı taşıyan konsollarla bunların aralarında yer alan yüzeyde altta bitkisel üstte geometrik motifler görülmektedir. Saçak altında yan yana üç dikdörtgen pano ve bunların köşelerine yerleştirilmiş küçük üçgen panolar bulunmaktadır. Bu panoların içinde sonsuzluk prensibiyle oluşturulmuş geometrik motifli süslemeler vardır. Ortadaki panoda, merkezde on kollu yıldızın oluşturduğu, çevresinde ise yine yıldızlar bulunan bir süsleme yer almaktadır. Orta bölümün kemeri üzerinde yer alan beş bölümlü panoda ise birbirini takip eden bitkisel motifler yer almaktadır.
Bununla birlikte kemerin oturduğu yastıklar da aşağıdan yukarıya doğru bitkisel ve geometrik motiflerle bezenmiştir. İki kemer yastığı da neredeyse aynı şekilde süslenmiştir. Son cemaat yeri korkuluk şebekeleri ise dört, sekiz, on ve on iki kollu yıldız geçmelerden oluşturulmuştur.
Taç Kapı
Üç sıra mukarnas şeridiyle çevrilmiş olan kapı, üstte çift renkli taş işçiliği gösteren sivri kemerli bir alınlıkla taçlandırılmıştır. Ayrıca kemer alınlığının üst kısmında, bir çerçeve içinde kitâbe, çevresinde ise bitkisel bezemeler yer almaktadır. Lentonun altında palmet, rûmî ve lotus motifleri dikkat çekmektedir. Kapının en üstünde ise yuvarlak bir kemer içine ortada kufi yazıyla dört kez “Muhammed” yazılmıştır. Bununla birlikte yazının sağında ve solunda bitkisel motifler ve rumilerle oluşturulmuş simetrik bir süsleme bulunmaktadır. Ayrıca “Muhammed” yazısının altındaki şeritte ise Kuran-ı Kerimden bir ayet yazılıdır.
Mihrap
Mihrabın çevresi iki sıra mukarnasla çevrilidir. Mukarnasların üzerinde ise ikisi yarım, ortada tam palmet biçiminde bir tepelik bulunmaktadır. Mihrabı çevreleyen mukarnas ile mihrap nişi arasında kalan bölümün en üstünde bir yazı yer almaktadır. Yazının hemen altında ise; bitkisel motifler ve rumilerden oluşturulmuş bir süsleme yer almaktadır. Özellikle bu süsleme simetrik bir düzende, zeminde neredeyse hiç boş alan bırakılmadan oluşturulmuştur. Beş sıra mukarnastan oluşan mihrap, alt sırada rumi ve palmetlerle süslenmiştir. Mihrabın sağında ve solunda yer alan, caminin denge konumunu gösteren, silindirik, taşlar bulunmaktadır. Ayrıca bu taşların alt ve üst kısımlarında ise üç sıra mukarnas yer almaktadır. Silindirik taşların ortasında yer alan bölümde üstte palmet ve rumi motifinin bulunduğu kompozisyon, altta ise bir yazı dizisi bulunmaktadır. Yazı dizisinin altında ise üç adet kandil motifi dikkati çekmektedir.
Yararlanılan Kaynaklar
- Oktay Aslanapa – Yüzyıllar Boyunca Türk Sanatı
- Gönül Öney – Beylikler Devri Sanatı XIV.-XV. Yüzyıl (1300-1453)
- Emine Kayhan-Sema Etikan – Milas Firuz Bey Camii Süslemeleri
- Emine Ünal – Milas Firuz Bey Camii Süslemeleri
- Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi
