Cafer Efendi tarafından kaleme alınan Risale-i Mimariyye, Mehmet Ağa’nın nasıl yetiştiği hayatı ve yapılarıyla ilgili bilgiler verilmesi yönüyle biyografik bir eserdir. Eserde mimarın hayatı yanında mimarlık, inşaat terimleri, birçok malzeme bilgileri, arazi alan hesapları, ölçü birimleri ve musiki ilmi hakkında çok değerli bilgiler vermiştir. Eser bu yönüyle bir sözlük niteliğinde olmakla beraber bilimsel bir çalışma olarak da değerlendirilebilir. Yazmanın son dua bölümünden önce gelen sekiz bölümü mimarlıkta kullanılan terimlere ayrılmıştır. Bu bölümlerin bir sözlükten öte mimarlık tarihimiz için daha önemli bir kaynak teşkil eder. Bu sayede Osmanlı Mimarisinde kullanılan mimarlık terimlerini öğrenebilmekteyiz.
Risale-i Mimariyye, nazım, nesir ve manzumelerden oluşur. Manzumeler beyt, kaside ve gazelden ibarettir. 10 adet kaside, 4 adet gazel içermektedir. Birinci bölüm öncesi giriş metninde üç (yaratılış, peygamber, yakınlarına ilişkin), beşinci bölümde üç (kabe, medine, kutsal yerler hakkında), altıncı bölümde iki (Sultan, Sultanahmed camii hakkında), on beşinci bölümde iki adet Mimar Mehmet Ağa hakkında, ebced) kaside yer almıştır. Eserde dört gazel vardır ve her biri Mimar Mehmet Ağa’yı anlatır. Birinci gazelde mimarın sanatına olan ustalığı,ikinci gazelde mimarın lütufları ve eli açıklığı, üçüncü iki kutsal şehrin mimarı (miʽmār-ı hādim al-harameyn) unvanını alışı, dördüncü ve son gazelde dünya evi geçiminin kötüleşmesine ve ahrete hazırlığa dairdir.
Eserde konu bütünlüğü yoktur. Bir olay anlatılırken konuyla ilişkili çeşitli kavramlarım Arapça, Farsça ve Türkçe karşılıkları verilerek açıklama yapılmıştır. Bu nedenle anlatılan olaylar akıcı bir şekilde ilerlememektedir. Orhan Şaik Gökyay, eseri günümüz Türkçesine çevirmiştir. Ancak yazmanın havasını kaybetmemek ve okuyucuya onu aslında olduğu gibi tanıtmak kaygısıyla elden geldiğince eserin ifadesine ve cümle yapısına dokunulmamıştır. Eser bu nedenle anlaşılması güçtür.
Risale-i Mimariyye, Mimar Mehmet Ağa’nın hayatı hakkında bilgi vermesi açısından oldukça önemlidir. Eserde Mimar’ın gençlik yıllarından mimar oluncaya kadar ki hayatı, askeri başarıları, karakteri, ilgi alanları ve eserleri hakkında ayrıntılı bilgi verilmiştir. Eserde Mimar Mehmet Ağa, dindar, alçak gönüllü ve hayırsever bir kişi olarak anlatılmıştır.
Eser çoğunlukla mimarın hayatı ve sözlük bölümünden oluşur. Mimar Mehmet Ağa’nın eserleri hakkında ayrıntılı bilgi verilmemiştir. Eserlerin inşası hususunda teknik bilgiler yoktur verilen bilgiler yalnızca eserin önemini vurgulamak adına yazılmıştır. Bu nedenle Risale-i Mimariyye,dönemin mimarlık anlayışı hakkında bilgi vermemektedir. Eserde, mimarlık, hendese ve müzikle ilgili terimlerin yanı sıra bu sanatlarla alakalı çeşitli bilgilere yer verilmiştir. Risale’de yer alan bu terimlerin, o dönemdeki Türkçe kökenini bulmak için önemli bir kaynaktır.
Risale-i Mimariyye’de yer alan kasidelerde de Allah’ı, peygamberleri ve sahabelerini, Kâbe’yi ve padişahları öven ve onları anlatan cümlelere yer verilmiştir. Bu ifadeler Mimar Mehmet Ağa’nın İslami kimliğini vurgulamakla beraber dönemin dini ve kültür ortamı hakkında da fikir vermektedir. Eserde anlatılan olaylar dönemin kültür ortamı ve anlayışı hakkında da bilgi vermektedir. Mehmet Ağa’nın sazendeliğe özenerek çok iyi bir sanatçı olmasına rağmen toplum tarafından sazendeliğe hoş bakılmadığı bir şeytan işi olduğu ifade edilerek Mimar sedefkarlık ve mimarlığa meyletmiştir. Bu sözlerle, sazendeliğe karşı toplumun yaklaşımının ne yönde olduğunu öğrenebilmekteyiz.
Cafer Efendi, Mimar Mehmet Ağa’yı ve onun eserlerini överek yüceltmiştir. Sultan Ahmet Camisi hakkında bilgi verilirken, cami eşsizleştirilmiştir.
