Pazırık Kurganı | İslam Öncesi Türk Sanatı | Okur Yazarım
İslam Öncesi Türk Sanatı Sanat Tarihi

Pazırık Kurganı

Written by Okur Yazarım

Bozkır kültüründe, genellikle üzerine toprak yığılarak yapılan karakteristik mezar yapılarına “kurgan” denir. Arkeolojik kazılar sonucunda bulunan Türklere ait en eski kurganlar, Pazırık Kurganı ve Noin-ula Kurganıdır. Pazırık, MÖ 3. yüzyıla, Noin-ula ise, MÖ 1. yüzyıla tarihlenir. Pazırık kurganları, 1929 yılında Rus arkeolog Rudenko tarafından keşfedilmiştir. Pazırık bölgesinin iklimi ve kurganların tamamen donmuş olması, korunmasına katkı sağlamıştır.

Genellikle kurganların yapılışları ise şöyledir:

  • Gün ışığına göre yön verilerek yapılan dikdörtgen mezar odasının etrafı, karaçam kütükleri ile kaplandıktan sonra odanın döşemesi, duvarı ve tavanı keçe ve halılarla süslenmektedir.
  • Lahitin güney bölümünde inşa edilen küçük bir odacığa, mumyalanan cesedin başı doğuya çevrili olarak yerleştirilir.
  • Atlar, insan cesedinin bulunduğu mezar odasının dışına gömülmektedir. Mezar odasının duvarları ve zemini, kütüklerle çevrelendikten sonra, lahitin üst kısmı, toprak tabakasının basıncına dayanıklı olması için birkaç tomruk tabakası üst üste yerleştirilerek örtülürdü. Bunların üzerinde toprak serilir, toprağın üzerine de taşlar yığılırdı. Bu tip mezarlar, Hun kültürünün ortak özelliği idi.

Pazırık kurganları, irili ufaklı 40 mezardan oluşur. Bunlardan yalnızca beş tanesi büyüktür.

1. Pazırık Kurganı
  • Üzerinde bir taş yığını olan tepelik, onun altında bulunan kare bir çukur, üzeri ağaç kütükleri ile kaplı tabaka ve altında ise iç içe geçmiş iki odadan oluşmaktadır.
  • Odalar aynı boyutta olmamakla birlikte, mumyalanmış ceset, ağaçtan oyulmuş bir lahitte yer almaktadır. Lahit kapağı üzerinde, horoz şeklinde deriden kesilmiş süslemeler vardır.
  • İnşa tarzında üste doğru bir genişleme, zeminde ise darlaşma görülür.
  • Mezar odasının etrafı karaçam kütükleri ile kaplandıktan sonra, odanın döşemesi, duvarı ve tavanı keçe ve halılarla süslenmiştir.
  • Lahit odasının dışında, mezar çukurunun ağız kısmında kurban edilen atlar, koşum takımlarıyla birlikte yerleştirilmiş olup ikisinin başında maske yer alır.
At İçin Kullanılan Bir Maske

At İçin Kullanılan Bir Maske

  • Atların kuyruk, yele ve topuk saçaklarının yas alameti olarak kesilmesi ve atların erkek olması, eski Türk geleneğidir.
  • Kurganda yer alan 10 adet atın sekizi, iki sıra halinde kafaları doğuya doğru döndürülmüş olarak; batıda bulunan geri kalan iki at ise, başları güneye döndürülmüş olarak bulunmuştur.
2. Pazırık Kurganı
  • Bu kurgan da toprak yığını altında kalmıştır.
  • Bu yüksekçe yığının nedeni, geniş mezar çukurunun kazılması sırasında boşaltılan toprakların, tekrar inşa edilen mezarın üzerine örtülmesindendir.
  • Mezar odası, dikdörtgen bir formda ağaç kütüklerinden inşa edilmiş ve üzeri dokuz kütük tabakası ile kapatılmıştır.
  • Odanın taş yüzeyi ile kirişlerin alt yüzü arasında bir miktar aralık bulunur. Bu tasarım, bazı kurganlarda da tekrar edilmiştir.
  • Odanın duvarı, siyah keçe ile kaplanmıştır.
  • Defin odasında, kadın ve erkek mumyası bulunmuştur. Erkeğin omuz ve kolları üzerinde hayvan üslubuna uygun dövmeler yer alır.
Kol Üzerine İşlenmiş Dövme

Kol Üzerine İşlenmiş Dövme

  • Lahit kapağı 1. kurgandaki gibi çam ağacından yapılmıştır ve benzer şekilde deriden kesilmiş hayvan figürleri kullanılmıştır.
  • Mezarda ayrıca deri bir kese içinde bulunan çeşitli madeni eşyalar ve ahşap oyma tekniğiyle yapılmış hayvan üslubunu yansıtan figürler bulunmuştur.
Ahşap Oyma

Ahşap Oyma

  • Ayrıca dört masa ağaçtan yapılmış bir kap, deriden kesilerek yapılmış bir sığın figürü, telli saz davul, balçıktan yapılmış iki kap ve ağaçtan oyulmuş başka iki kap, mezardaki en önemli buluntular arasındadır.
Masa

Masa

  • Koşum takımlarıyla birlikte yedi at gömülmüştür. Atların birinin başında dağ keçisi ve kuş ile işlenmiş deriden bir başlık yer alır.
  • 7 at, bir dizi oluşturacak şekilde yüzleri doğuya dönük bir biçimde yerleştirilmiştir.
3. Pazırık Kurganı
  • Mezar kısmı, üzerinde ağaç kütüklerine ek olarak yerleştirilmiş taşlar ve kaya parçalarıyla da korunmuştur.
  • Bu taş tabakalar arasında; tahta kürek, tahta kamalar, ahşap yedi tekerlek ve bir arabanın kalıntıları bulunmuştur.
  • Mezar odasının yakınında, on dört adet at iskeleti bulunmuş ve karışık bir düzende yerleştirilmiştir.
  • En iyi ve zengin koşum takımları bulunan atlar, doğu taraftadır.
  • Bu atlar, aynı zamanda maske ile de süslenmişlerdir.
  • Mezar odası, cesedin bulunduğu iç kısım ile onun dışındaki duvarlar arası taşlarla doldurulmuştur.
  • İç ve dış çatı arasında da bir boşluk vardır.
  • Lahit diğer kurganlarda olduğu gibi ağaç kütüğünden oyulmuştur.
  • Kurganda bulunan ceset mumyalanmıştır.
4. Pazırık Kurganı
  • Bu kurgan, diğerlerine nazaran daha küçük olup 30 m’lik bir alanı işgal eder. Önceki kurgan örnekleri gibi kareye benzer bir odadan oluşur.
  • Üzeri ahşap kirişlerden oluşan bir tabaka, altta ise tek bir odaya rastlanır.
  • Mezar odasının üzerinde, kapatılan toprak ve taş kütlesinin ağırlığını hafifletmek için, direk sistemi kullanılmıştır.
  • Kalın tomruklardan yapılmış tavanı, ahşap ayaklar tutmaktadır.
  • Mezar ile çukurun duvarları arasındaki boşluk, taşlarla doldurulmuştur.
  • Mezar odasında, karaçam kütüğünden oyulma iki lahit bulunmuştur.
  • Büyük lahitte, başı doğuya bakan ve sol tarafına yatırılmış yaşlı bir adam iskeleti, diğer lahitte ise başı doğuya bakan sırt üstü yatırılmış 15 yaşında ki bir kızın iskeleti vardır.
  • Mezarın dışında, merdiven olarak kullanıldığı anlaşılan üzeri basamaklı bir sandık vardır.
  • Mezar odasının kuzeyinde, atlar yer alır.
dizgin

Dizgin

  • Burada koşum takımları, altın kaplı deri parçaları, kamçılar, ahşap ve bronzdan yapılmış eşyalar bulunmuştur.
  • 4. pazırık kurganında 14 adet at bulunmuştur. Atların dokuzu çapraz yatırılmış olup, altısının başı kuzeydoğuya, üçünün başı ise güneydoğuya çevrilmiştir. Bunların üzerine yine çapraz olarak yerleştirilen atların başı ise, batıya bakmaktadır.
5. Pazırık Kurganı
  • Diğer kurganlardan farklı olarak, kurganın altında yer alan bir tünelden mezar odasına inilmektedir. Burada bir kadın ve bir erkeğe ait iki tane tahta lahit bulunmuştur.
  • Lahit kapağı, diğer kapaklardan farklı olarak üçgen formadır.
  • Kurganda iki adet oda yer alır, iç ve dış odanın üzeri kapalı ve arasındaki boşluk da 2. Pazırık kurganında olduğu gibi doldurulmamıştır.
  • Dış odanın çatısında, dört tabaka halinde huş ağacı kabukları bulunmuştur. Ağaç kabukları, şeritler halinde dikilerek birleştirilmiştir.
  • Odanın çeşitli kısımlarında dokuz at cesedi bulunmuştur.
  • Başları batıya dönük bu atlar, diğer mezarlarda olduğu gibi koşum takımlarıyla birlikte gömülmüştür.
  • Farklı olarak; ahşap dört tekerlekli bir araba, atlarla birlikte bulunmuş ve üzeri keçe ile örtülmüştür.
Dört Tekerlekli Araba

Dört Tekerlekli Araba

  • Burada ayrıca üç adet masa ve bir davul bulunmuştur.
  • Mezar odasının dışında, kültür tarihimiz için önemli bir yer teşkil eden Pazırık halısı bulunmuştur.
Pazırık Halısı

Pazırık Halısı

 

Click to rate this post!
[Total: 45 Average: 3]

About the author

Okur Yazarım

2016'nın Ekim ayından itibaren Sanat Tarihi, Mitoloji ve Sembolizm konularında yazılar yazmak üzere bir araya gelmiş küçük bir grubuz. Bu süre içerisinde sizlere okuduğumuz ve araştırdığımız konularda mümkün olduğunca doğru bilgiyi basit bir dille ulaştırmak için çabalıyoruz.

3 Comments

  • Çok güzel; bilgilendirici, anlaşılır ve akıcı bir şekilde yazılmış…
    Çok teşekkürler…
    Başarılar ve kolaylıklar dilerim…

  • benim hocam bunların tam tersini aNLATTI bana cok ılgınc.atların bası doğuya dönüktür

    • Öncelikle diğer kurganlardaki atların başının hangi yöne dönük olduğu bilgisini yorumunuz üzere yazmadığımızı fark ettik ve gerekli bilgileri ekledik. Kurganlarda genel olarak atların başı doğuya dönüktür ancak diğer yönlere de dönük olduğunun örnekleri vardır. Kaynak aldığımız Prof. Dr. Yaşar Çoruhlu’nun Eski Türklerin Kutsal Mezarları Kurganlar kitabında IV. ve V. pazırık kurganlarında farklı yöne bakan atlarında olduğu bilgisine ulaşabilirsiniz.

Leave a Comment