Mimar Kemaleddin Bey, 1870 yılında orta sınıfa mensup bir ailenin tek çocuğu olarak İstanbul’da doğmuştur. Babası deniz yarbayı Ali Bey, Osmanlı donanmasında görev yapmıştır. Annesi Sadberk Hanım ise iyi bir ev hanımı olmak üzere yetiştirilmiş, orta sınıftan bir ailenin kızıdır.
Mimarın ilk çocukluk yılları Acıbadem’de bugün hala ayakta duran bahçeli evde geçmiştir. Babası sık sık görevle imparatorluğun uzak limanlarına gittiğinden, gelişimi üzerinde bu yıllarda annesi daha etkili olmuştur. İyi bir eğitim alan Kemaleddin Bey, Türk mimarlık tarihinde gayrimüslim mimar geleneği yerine Türk usta ve mimarların yer aldığı dönemin mimarlarından biri olmuştur. Kemaleddin Bey, Şehremaneti Meclis Reisi Halil Bey’in kızı Behire Hanım’la evlenmiştir. Bu evlilikten Mehlika ve Sinan isimli iki çocuğu olmuştur.
Çok sayıda eseri bulunan başarılı mimar, 13 Temmuz 1927 tarihinde geçirdiği beyin kanaması ile yaşamını yitirmiştir. Kaybıyla Türk mimarlık tarihinde büyük bir boşluk bırakan Kemaleddin Bey’in kıymetli portresi, 2009 yılında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası kararıyla 20 Türk Lirası üzerine basılmıştır. Kıvrık bıyıkları, yana ayrılmış taralı saçları ve kravatlı gömleğiyle, yirminci yüzyıl beyefendisini temsil etmektedir.
Eğitim Hayatı
Mimar Kemaleddin Bey, eğitim hayatına ilk olarak 1876 yılında, İbrahim Ağa Mekteb-i İbtidaisi’nde başlamıştır. 1880 yılında Girit’e taşınan mimar, ortaöğrenimine 1881 yılında Girit’te, subay çocukları için açılan bir okulda devam eder. 1882 yılında ailesi ile birlikte İstanbul’a geri dönen Kemaleddin Bey, önce Şemsü’l Maarif, ardından 1884’te yeni kurulan Numune-i Terakki Mektebi’nde eğitimini sürdürür. Döneminin en iyi okullarında okuması, sanata ve mimariye dair ilk ilgileri ortaya çıkarmış ve formasyonunun oluşumunda da etkili olmuştur. 1887-1891 yılları arasında mühendislik eğitimi veren Henedese-i Mülkiye’de okuyarak Prof. Jachmund’un öğrencisi olmuştur. Eğitimini birincilikle bitiren mimar, daha sonra Jachmund’un asistanlığını yapmıştır.
Mezuniyetinin ardından Budapeşte ve Viyana’ya giden Kemaleddin Bey, bu arada okul dışında özel bürosunu açarak ilk yapıtlarını tasarlamaya başlamıştır. Kemaleddin Bey, 1895 yılında devlet bursuyla Berlin’e gönderilmiştir. Berlin’deki Charlottenburg Technische Hochschule’de iki yıllık mimarlık eğitiminden sonra, iki buçuk yıl da mimarlık bürolarında çalışan Kemaleddin Bey, mesleğinde kendisini geliştirme fırsatı bulmuştur.
Sanat Hayatı ve Eserleri
Birinci Ulusal Mimarlık akımının karakteristik üslubun gelişmesindeki önde gelen isimlerinden olan Kemaleddin Bey, Osmanlı’nın görkemli mimari mirasını sürdürmek isteyen gelenekçi bir mimardır. İmparatorluk yıkılmadan önce de cumhuriyet kurulduktan sonra da yoğun biçimde üretmiş, dönemin yükselişte olan milliyetçi fikirlerinden etkilenerek “kendi” üslubunu oluşturmuştur.
Kemaleddin Bey, eğitim hayatı bittikten sonra özel bir büro açarak ilk eserlerini tasarlamaya başlamıştır. Mimar, bu yıllarda ilk tasarım denemesi olarak Rumeli Hisarı tepelerinde, eski Berlin büyükelçisi Galip Bey İçin yaptığı iki köşk olmuş, bunları İstanbul’un çeşitli yerlerinde gerçekleştirdiği köşk ve konutlar izlemiştir. Bu yıllarda ulusal mimarlık konusundaki düşüncelerini de geliştirmeye başlamıştır.
Mimar Kemaleddin’in en önemli yapısı bir dönem Çamlıca Kız Lisesi olarak kullanılan büyük konak sayılabilir. Bu konak Ahmet Ratip Paşa için yazlık köşk olarak tasarlanmıştır. Bu yapı mimarın art nouveau tarzındaki tek yapısı olması açısından da önemlidir.
Kemaleddin Bey’in mimarlık açısından en verimli döneminin, 1909-1919 arasındaki on yıllık dönem olduğu kabul edilebilir. Mimarın bu “en verimli” dönem çalışmaları arasında vakıfların yaptırdığı yedi adet büyük iş hanı, Bebek, Bostancı ve Bakırköy camileri, Bostancı, Ayazma ve Reşadiye okulları bulunmaktadır. Bu yapıların dışında Sultan V. Mehmed Reşad ve Sadrazam Mahmut Şevket Paşa türbeleri de önemlidir. Bu eserlerde ulusal mimarlık anlayışının olgun özellikleri izlenebilmektedir.
Kemaleddin Bey’e ait pek çok han da bulunmaktadır. Mimarın özellikle Birinci, İkinci ve Dördüncü Vakıf Hanları, ulusal mimarlık anlayışını en iyi yansıtan olgunluk çalışmaları olarak öne çıkmaktadır. IV. Vakıf Hanı, mimarın başyapıtı olarak bilinir, aynı zamanda Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi’nin en tanınmış yapılarındandı.
Mimar Kemaleddin Bey, Şark Demir Yolları Şirketi adına dört tren istasyonu da tasarlamıştır. Bunlar; Filibe, Selanik, Edirne ve Sofya Garı’dır. Karaağaç’ta bulunan Edirne Garı, neoklasik üslupta inşa edilmiş olup Meşrutiyet’in ilk yıllarında yapıldığı tahmin edilmektedir. 4 Ekim 1971 yılında kapatılan gar günümüzde Trakya Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi olarak hizmet vermektedir.
Eserleri
Döneminde yaşayan bütün yöneticiler tarafından takdir toplayan mimar birçok eserin tasarımında görev almıştır; işte onlardan bazıları:
- Ahmet Cevat Paşa Türbesi inşaatı
- Ali Rıza Paşa Türbesi inşaatı
- Ankara Evkaf Apartmanı inşaatı
- Bandırma Haydar Çavuş Camii’nin yeniden inşası
- Bebek Camii inşaatı
- Bostancı Camii inşaatı
- Çamlıca Kız Lisesi inşaatı
- Çapa Fen Lisesi binasının inşaatı
- Edirne Gar Binası onarımı
- Eski Çukurcuma Hanı, şimdiki Corinne Hotel inşası
- Eyüp Anadolu Lisesi’nın inşaatı
- Fethiye Camii Koca Sinan Paşa Medresesi restorasyonu
- Filibe Gar Binası
- Gazi Eğitim Enstitüsü binası inşaatı
- Gazi Osman Paşa Türbesi inşaatı
- Gazi Üniversitesi Rektörlük Binası inşaatı
- Hüsnü Paşa Türbesi inşaatı
- İstanbul Birinci, İkinci, Üçüncü ve Dördüncü Vakıf Hanları inşaatı
- İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi kütüphanesi
- Kamer Hatun Camii, Beyoğlu
- Kudüs Mescid-i Aksa restorasyonu projelendirmesi
- Mahmut Şevket Paşa Türbesi inşaatı
- Reşadiye Mektebi (günümüzde Eyüp Sultan Ortaokulu) inşaatı
- Şemsi Paşa İlköğretim Okulu’nun inşaatı
- Tayyare Apartmanları, Laleli
- Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Müdürlüğü binası inşaatı
- Sultan Reşad Türbesi inşaatı
- Vedat Tek tarafından başlatılan Ankara Palas projesinin son seklini vererek tamamlanmasında görev aldı.
- Yeşilköy Camii inşaatı
Yararlanılan Kaynaklar
- Yıldırım Yavuz – Mimar Kemaleddin Bey (1870-1927)
- Elif Dastarlı – Türk Mimarisinde İz Bırakanlar-Mimar Kemalettin Bey
- Atatürk Ansiklopedisi-Mimar Kemaleddin Bey (1870-1927)
