İnşa Tarihi
1792 yılında yapımına başlanan Mihrişah Valide Sultan türbesi 1794 yılında tamamlanmıştır.
Konumu
Mihrişah Valide Sultan Türbesi İstanbul’un Eyüp semtinde, Bostan İskelesi civarında bulunmaktadır.
Mimarı ve Banisi
Mihrişah Valide Sultan tarafından yaptırılan külliyenin inşasında Mimar Mehmed Arif Ağa ve Nurullah Ağa görev almıştır.
Mimari Özellikleri
Mihrişah Valide Sultan Külliyesi Eyüp’ün en önemli yapı topluluklarından biridir. Bu külliye özellikle III. Selim döneminin karakteristik eserlerindendir. Türbe, hazire, imaret, mektep, sebil ve çeşmelerden oluşan külliye, Sultan III. Selim’in annesi Mihrişah Vâlide Sultan tarafından 1792-1796 yıllarında Mehmed Ârif Ağa ve Ahmed Nûrullah Ağa’nın baş mimarlıkları sırasında inşa ettirilmiştir. Bununla birlikte bina emini ise Kavafzâde Mehmed Emin Efendi’dir.
Türbe içerisinde Mihrişah Vâlide Sultan, Hatice Sultan, Beyhan Sultan, Refet Kadın ve Rahime Piristû Kadın’a ait beş sanduka bulunmaktadır. Türbenin avlusu zamanla özellikle XVIII. yüzyıl sonu ile XIX ve XX. yüzyıllara ait mezarların bulunduğu bir hazîreye dönüşmüştür.
Mihrişah Valide Sultan türbesi, beyaz mermerden, on iki oval yüzlü, çift sıra pencereli ve kubbelidir. Kubbenin üzeri kurşun ile örtülmüştür. Barok üslubunda olan türbe özellikle cephe düzenlemesinde ve tezyinatta kendisini göstermektedir.
Plan Özellikleri
Türbe, plan itibariyle Türk barok mimarisinin önemli bir temsilcisidir. Günümüze fazla tahribata uğramadan ulaşan yapı, onikigen planlıdır. Türbe, iki basamaklı mermer bir kaide üzerine oturmaktadır. Ayrıca yapının kenarları dış bükey şeklinde dilimli yuvarlak bir forma sahiptir. Türbe üç bölümlü, revaklı bir girişe sahiptir. Revak, sekiz mermer sütunlu ve iki yanı beşik tonoz, ortada kubbe ile örtülmüştür. Bununla birlikte beyaz mermerden inşa edilen türbenin oval yüzlü cephesi, çift sıra pencerelidir. Pencereler arasında duvarlara gömülü sütunlar ve köşeli pilastırlar yer alır. Merkezi bir kubbe ile örtülü olan türbenin içindeki on iki adet sütun özellikle yapının iç köşelerindeki geçişleri yumuşatmıştır.
Süsleme Özellikleri
Mihrişah Valide Sultan Türbesi’nin revaklı giriş bölümünde yer alan kubbe, kalem işleriyle bezelidir. Ayrıca göbekteki sekiz kollu yıldız madalyon ise dalgalı kollarla birbirine bağlanmıştır. Yuvarlak kemerli türbe kapısının kilit taşında stilize edilmiş bir istiridye kabuğu motifi bulunmaktadır. Bununla birlikte iki yandan bir sütun ve bir sütünce ile sınırlanan kapının sağına ve soluna birer ahşap kapaklı dikdörtgen pencere yerleştirilmiştir. Bu bölümler ayrıca dolap olarak kullanılmıştır.
Türbede bezeme olarak daha çok kalem işi kullanılmıştır. Bunun dışında hat sanatının da güzel örnekleri mevcuttur. Yapının kubbesi merkezde dairevi bir madalyondan çıkarak on iki kola ayrılan dalgalı şeritlerle bezelidir.
Yapının üst kat pencereleri renkli camlı ve revzenlidir. Ayrıca alt kat pencereleri üzerindeki celî sülüs hatlı âyet kitâbesiyle üst kat pencereleri üzerindeki ism-i celâl, ism-i nebî, dört halife, Hasan, Hüseyin, Saîd, Sa‘d, Zübeyr ve Talha isimlerinin yazılı olduğu madalyonlar Hattat Mahmud Celâleddin Efendi’nin eseridir.
Türbe içerisinde iki basamaklı mermer kaide üzerinde etrafı sedef kakmalı korkulukla çevrili beş sanduka bulunmaktadır. Bunlardan girişin batısında etrafını rumi, tepelik ve kıvrık dalların bezediği, sedef kakmalı ahşap bir korkulukla çevrili sanduka Mihrişah Valide Sultan’a aittir.
Yararlanılan Kaynaklar
- Oktay Aslanapa – Osmanlı Devri Mimarisi
- Doğan Kuban – Türk Barok Mimarisi Hakkında Bir Deneme
- Hakkı Önkal – Osmanlı Hanedan Türbeleri
- Didem Aydın – Eyüp’te Mihrişah Valide Sultan Külliyesi ve Koruma Önerileri
- Gülbin Gültekin – Mihrişah Valide Sultan Külliyesi
- Yıldız Demiriz – Eyüp’te Türbeler
- Sevgi Parlak – Mihrişah Valide Sultan Külliyesi
- Ali Rıza Özcan – Mihrişah Valide Sultan Türbesi Yazıları
- Behçet Ünsal – Stil Yönünden, Klasik Sonrası, Türk Mimarlığında Sebil Anıtları
