İnşa Tarihi: Leşker-i Bazar Ulu Cami’nin 11. yüzyılda yapıldığı bilinmektedir.
Konumu: Yapı Güney Afganistan’ın, Bust kalesi yakınında bulunmaktadır.
Bani ve Mimarı: Sultan Mahmut döneminde inşa edilmiştir.
Mimari Tanım
Gazneli dönemine ait en önemli cami, Afganistan’da bulunan Leşker-i Bazar Ulu Camisi’dir. İnşası 11. yüzyıla rastlayan cami, mimari bakımdan kendinden sonra inşa edilecek olan yapıları etkilemiştir. Mihrap önü kubbeli yapıların öncüsü olarak kabul edilen Leşker-i Bazar Ulu Camisi Fransız arkeolog Schlumberger tarafından 1951’de yapılan kazılarda keşfedilmiş olup sadece temel düzeyindeki kısımları ortaya çıkarılmıştır.
Leşker-i Bazar Ulu Cami (Kazı Çalışmaları-Temel)
Leşker-i Bazar Ulu Cami gerek mihrap önü kubbesi gerekse genel özellikleri açısından ilgi çekicidir. Mihrap önü kubbe uygulaması, Büyük Selçukluların İran’daki yapılarından önce ilk Leşker-i Bazar Ulu Camisi’yle ortaya çıkmıştır. Bu mimari tasarım, Büyük Selçuklu camilerinde geliştirildikten sonra, Artuklularla Anadolu’ ya ve bu yoldan Türk Memluklülerine kadar uzanan geniş ve devamlı bir etki göstermiştir. Yapı inşa edildiği dönemden itibaren çok tahrip görmüştür. İlk tahrip ve onarımlar Gurlular zamanında yaşanmıştır. Onarımlar sırasında orijinal tasarımı bozulan yapıda süslü olduğu düşünülen sütunların yerine kaba payeler kullanılarak, kubbe küçültülmüştür. Bunun dışında orijinal mihrap kaldırılıp yeni bir mihrap eklenmiştir. Yapı Moğollar zamanında tamamen yıkılıp ortadan kaldırılmıştır. Bu sebeple yapı hakkında bilgiler sınırlı kalmaktadır.
Plan Özellikleri
Leşker-i Bazar Ulu Cami (Plan)
Leşker-i Bazar Ulu Cami, 86 x 10.50 m ölçülerine sahip dikdörtgen planlı bir tasarıma sahiptir. mihrap önü kubbeli yapı, mihraba paralel iki sahından oluşur. İkisi duvara bağımlı dördü serbest 6 paye üzerine oturan mihrap önü kubbesi, harimi ortadan dik bir biçimde bölerek enine genişleyen bir yapı özelliği kazandırmıştır. Harimde sahınların üzerinin ne ile kapatıldığı belli olmamakla birlikte düz dam ya da tonoz ile kapatılmış olabileceği ihtimali üzerinde durulmaktadır. Yapı inşasında temelde tuğla gövde de ise kerpiç malzeme kullanılmıştır.
Süsleme Özellikleri
Leşker-i Bazar Ulu Cami günümüze ulaşamadığı ve kalıntıları olmaması sebebiyle süsleme programı hakkında kısıtlı bir bilgi söz konusudur. Kaynaklardan öğrenildiği kadarıyla harimin üst örtüsünü taşıyan payelerin süslü olduğu tahmin edilmektedir. Dış cephesi sade tutulan yapının süsleme programı harimde toplanmıştır.
Yararlanılan Kaynaklar
- Oktay Aslanapa – Türk Sanatı
- Mustafa Cezar – Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimari (İş Bankası Kültür Yayınları)
- Amineddin Salimi – İslam Ülkelerinde Çağdaş Cami Mimarisi Sorunsalı
- http://www.islamansiklopedisi.info
- AOF – Sanat Tarihi 2
- Koza – Sanat Tarihi 2
- AOF – İslam Sanatları Tarihi
