Günümüzde arkeolojik varlıkları korumakla görevli kuruluşlar büyük öneme sahiptir. Bu kurumlar, afetlerle baş etmek konusunda sağladıkları destek ve tavsiyelerle oldukça yararlıdır.
UNESCO – Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü
UNESCO, İkinci Dünya Savaşı sonrası BM Bünyesinde 1946’da kurulmuştur. Bununla birlikte ülkemiz de 1946’da UNESCO sözleşmesini onaylamıştır. Merkezi Paris’tir. UNESCO, 195 tam ve 11 ortak üyeyle BM’nin en yüksek üye devlet sayısına sahip kurumlarındandır.
UNESCO’nun 17 Ekim – 21 Kasım 1972 tarihleri arasında Paris’te toplanan 17. Genel Konferansı kapsamında, 16 Kasım 1972’de “Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme” kabul edilmiştir. Bu sözleşmenin amaçları arasında:
- Evrensel değerlere sahip kültürel ve doğal varlıkları dünyaya tanıtmak
- Toplumda söz konusu evrensel mirasa sahip çıkacak bilinci oluşturmak
- Bozulan, yok olan kültürel ve doğal değerlerin yaşatılması için gerekli işbirliğini sağlamak amaçlanmıştır.
Dünya Miras Sözleşmesi’ni imzalayan, doğal ve kültürel miraslarını koruma sözü veren ülkeler, kendi topraklarındaki miras varlıklarını UNESCO Dünya Miras Listesi’ne kaydedilmek üzere aday gösterebilirler. 2018 Ekim ayı itibariyle Türkiye’de dahil olmak üzere 167 ülkeden 1092 doğal ve kültürel miras alanı bu listeye kaydedilmiştir. Ayrıca bugün Türkiye’den 18 kültürel ve doğal alan listede yer almaktadır. Yapılan başvurular uygun görülerek Türkiye’den 78 alan Geçici Dünya Miras Listesi’ne kaydedilmiştir.
ICOM – Uluslararası Müzeler Konseyi
1926’da kurulan Uluslararası Müzeler Dairesi, daha sonra UNESCO bünyesinde Uluslararası Müzeler Konseyi (ICOM) ismini almıştır. 1946’da ilk toplantısını Paris’te düzenlemiştir. ICOM kültürel varlıkların sürdürülebilir bir şekilde korunarak toplum ile paylaşılmasının sağlanması amacıyla kurulmuştur.
ICOM’un Amaçları;
a) Türkiye müzelerini ve müzecilik mesleğini milletlerarası seviyeye yükseltmek ve temsil etmek,
b) Müzeleri ve müzecilik mesleğini korumak ve geliştirmek,
c) Toplum hizmetine, bilgilerin yayılmasına ve milletlerarası karşılıklı münasebetlerin gelişmesine faydalı olmak.
ICOM’un stratejik önceliklerinden biri Afet Risk Yönetimidir. Özellikle Afet Risk Yönetimi Komitesi (DRMC) müzeler için acil müdahale konusunda uzmanlaşmış bir ICOM daimî komitesidir. ICOM – DRMC komitesinin amacı afetlerden etkilenen müzelerin yalnız olmadığını göstermektir. Komite, dünyanın değişik yerlerinde kültürel acil durumları izleyen müze profesyonellerini bir araya getirir. Bunun dışında istek olursa meslektaşlarına ve onların kurumlarına tavsiyelerde bulunur, yardım sağlar.
ICOM’un bir diğer stratejik hedefi kültürel eserlerin kaçakçılığı ile mücadele etmektir. Üstelik bugün ICOM arkeolojik varlıkları korumakla görevli kuruluşlar içerisinde en önemli aktörlerden biri olarak tanınmaktadır. ICOM’un risk altındaki kültürel eserler için hazırladığı Kırmızı Listeler’de tehlikedeki sanat eserleri tanımlanır. Amaç bu konuda sorun yaşanan yerlerde ve ülkelerde kültürel eserlerin satılmasını veya kaçırılmasını önlemektir. Bu listeler polis ve gümrük görevlilerinin risk altındaki eserleri tanımlamasına yardım eder. Ayrıca eserlerin kaçırılmasının ya da satılmasının önlenmesine katkıda bulunur.
ICCROM – Uluslararası Kültür Varlıklarının Korunması ve Restorasyonu Araştırma Merkezi
1959 yılında UNESCO tarafından ICCROM (International Center for theStudy of the Preservation and Restoration of Cultural Property) kurulmuştur. Korumanın bilimsel sorunları üzerinde araştırmalar yapma, teknik eleman yetiştirme ve restorasyon uygulamalarının düzeyini yükseltme gibi görevler üstlenmiştir.
ICCROM, II. Dünya Savaşı sırasında zarar gören kültürel mirasın savaş sonrası restore edilmesi ve korunması sürecinde edinilen bilgi ve deneyime dayanır. Ayrıca 60 yıldan uzun süredir üye devletleri sınırları içindeki kültür mirasını korumaları konusunda desteklemektedir. Bununla birlikte örgüt, sahada çalışan uzmanları ve kurumlarıyla yeni nesil profesyonellerin yetişmesine yardımcı olur, kültür mirası ile ilgilenen kamuoyunun bilgilenmesini sağlar.
ICCROM aşağıdaki 5 kategoride etkinlik gösterir:
- Koruma ve restorasyon eğitimi
- Bilgilendirme
- Araştırma
- İş birliği
- Hukuk desteği
ICOMOS – Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi
Arkeolojik varlıkları korumakla görevli kuruluşlardan uluslararası ve hükümetler dışı bir organizasyon olan ICOMOS (International Council on Monuments and Sites) 1965 yılında Varşova’da kurulmuştur.
Başlıca amacı, tarihi anıtlar ve sitlerin korunması ve değerlendirilmesine yönelik ilkeler, teknikler ve siyasetler geliştirmek ve ilgili her türlü araştırmayı desteklemek ve yönlendirmek olan ICOMOS’un kuruluşunun arka planında 1964’de Venedik’te yapılan 2.Uluslararası Tarihi Anıtlar Mimar ve Teknisyenleri Kongresi’nin sonuç bildirgesi olan “Venedik Tüzüğü” nün, anıt ve yerleşmelerin korunması konusunda çalışacak uluslararası bir konseyin kurulmasını önermesi yatmaktadır.
ICOMOS, mimarların, tarihçilerin, arkeologların, sanat tarihçilerin, coğrafyacıların, antropologların, mühendislerin ve şehir plancılarının birbirleriyle bilgi alışverişi yapabildikleri disiplinler arası bir platformdur. Günümüzde 110 ülkede kurulu ulusal komitelere ve 7500‟ü aşkın üyeye sahiptir. ICOMOS üyeleri, binalar, tarihi şehirler, kültürel peyzajlar ve arkeolojik alanlar gibi çeşitli türden miras alanlarının korunması için standartlar ve teknikler geliştirir, bunların uygulanmasını teşvik ederler.
Uluslararası Mavi Kalkan Komitesi (ICBS – Blue Shield)
UNESCO’nun ilk yayınladığı sözleşme “Silahlı Çatışmalarda Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi ve Birinci Protokoldür”. Kısaca Lahey Sözleşmesi olarak adlandırılan Sözleşmenin Bölüm V Madde 16’da ilk kez savaş sırasında korunacak kültürel miras için uluslararası işaret, “Mavi Kalkan”, tarif edilmiştir. Sözleşmenin paralelinde silahlı çatışmalarda kültürel mirasın korunmasına yönelik misyon üstlenen ve kısaca “kültürel mirasın kızılayı-kızılhaçı” olarak adlandırılan “Uluslararası Mavi Kalkan Komitesi (ICBS) uluslararası sivil toplum örgütü (STK) olarak 1996 yılında kurulmuştur
Mavi Kalkan, ortak eylem, bağımsızlık, tarafsızlık, profesyonellik, kültürel kimlik ve çeşitliliğe saygı ilkelerine uymayı taahhüt eder. Misyonu, dünyanın kültürel mirasının korunması için çalışmaktır. Uluslararası Mavi Kalkan Komitesi beş örgütün temsilcilerinden oluşur: ICOM, ICOMOS, ICA (Uluslararası Arşivler Konseyi), IFLA (Uluslararası Kütüphane Dernekleri Federasyonu) ve Kurumlar ve Görsel-İşitsel Arşivler Dernekleri Koordinasyon Kurulu.
Komitenin ücretli personeli yoktur, işler çeşitli uzmanların iş birliği ile yürütülür. Kapsamında müzeler, anıtlar, arkeolojik alanlar ve kütüphanelerle ilgili örgütler bulunmaktadır. Bir acil durum veya afet durumunda ulaşılabilecek bir uzman grubu her zaman hazır bulundurulur. Blue Shield’in uluslararası girişimini desteklemek için yerel düzeyde bir dizi ulusal komite oluşturulmaktadır. Türkiye’de henüz bir Mavi Kalkan ulusal komitesi bulunmamaktadır.
Amaçları arasında Lahey Sözleşmesi’nin ve protokollerinin onaylanmasını ve uygulanmasını teşvik etmek; risklere hazırlıklı bulunarak kültür varlıklarının korunmasını ve onlara saygı gösterilmesini teşvik etmek; uzmanları ulusal ve uluslararası düzeylerde eğitmek vardır. UNESCO, ICCROM gibi uluslararası kurumlara danışarak ve onlarla iş birliği yaparak çalışır.
INTERPOL
INTERPOL, eski eser kaçakçılığı ile mücadelede önemli bir örgüttür. 192 üye ülkeyle dünyanın en büyük uluslararası örgütlerinden biridir. Polis teşkilatlarının dünya çapına bilgi paylaşmasını ve iş birliği içinde çalışmasını sağlar. Sadece polis teşkilatlarıyla değil, UNESCO, ICOM gibi uluslararası kuruluşlarla, antikacılarla, sanat eseri sahipleri ve satıcıları ile de çalışarak onlarla bilgi alışverişini sürdürür.
INTERPOL, çalınan sanat eserleriyle ilgili küresel bilgi alışverişini kolaylaştıran kaynaklar sunmaktadır. Örneğin:
- Web sitesi uyarıları ve medya bültenleri
- Ele geçmiş olup sahiplerinin henüz bulunamamış olduğu çalıntı sanat eserlerinin listesi
- Afganistan’dan çalınan eserlerin listesi
Buna ek olarak INTERPOL, değişik disiplinlerden gelen ve çalıntı kültürel varlıklar konusunda bilgili uzmanlardan oluşan bir danışma kurulunun işleyişini koordine eder. Bu uzmanlar senede bir toplanarak kültürel eser kaçakçılığı ile mücadele konusunda tavsiyelerde bulunurlar.
Yararlanılan Kaynaklar
- Yrd. Doç. Dr. Mahmut AYDIN-Saadet GÜNER- Kültürel Mirasta Risk Yönetimi
- YARD. DOÇ. DR. Gülder EMRE-Kültürel Mirasın Korunması
- Sevcan YILDIZ-Engin DERMAN Kültürel Miras: UNESCO Dünya Miras Listesi Türkiye Örneği
- Milletlerarası Müzeler Konseyi (İCOM) Türkiye Milli Komitesi Yönetmeliği
- SARAT-Arkeolojik Varlıkların Korunması ve Kurtarılması Eğitim Programı
- http://www.icomos.org.tr/?Sayfa=Icomos&dil=tr
- https://icom.museum/en/resources/red-lists/
){kind=link}