Cumhuriyet dönemi heykel sanatının öncü isimlerinden biri olan Nijat Sirel, 1897 yılında Amasya’da dünyaya gelmiştir. Babası Dr. İbrahim Şazi, annesi ise Yeneveva’dır. Kardeşi ise ressam Harika Sirel Lifij’dir (Avni Lifij ile evlidir) Sirel, 1927 yılında Cumhuriyet döneminin ilk kadın heykeltıraşları arasında yer alan Nermin Faruki ile evlenmiştir. Bu evlilikten Erkut isimli bir çocukları dünyaya gelen çift 13 yıl evli kaldıktan sonra 1940 yılında yollarını ayırmıştır. Nijat Sirel, İhsan Özsoy ve Mahir Tomruk gibi Cumhuriyet öncesi yetişmiş ve birçok heykeltıraşın yetişmesine olanak sağlamış övgüye değer bir insandır. Türk sanatının bu önemli değeri, 1959 yılında kalp krizi nedeniyle vefat etmiştir.
Eğitim Hayatı
Nijat Sirel, ilk öğrenimini Amasya’da, orta öğrenimini ise İstanbul Sultanisi’nde tamamlamıştır. İstanbul Sultanisi’nde gördüğü eğitimin ardından, 1915 yılında heykel eğitimi için ilk olarak İsviçre’ye ardından da Almanya’ya gitmiştir. Münih Güzel Sanatlar Akademisi’nde eğitim gören Sirel, Prof. Kahn’ın (Hahn) öğrencisi olmuştur. Kısa bir süre bağımsız çalışan sanatçı, 1922 yılında yurda dönmüş ve 18/11/1922 tarihinde İzmir Lisesi’nde resim öğretmeni olarak göreve başlamıştır. Buradan 3/2/1924 tarihinde ayrıldıktan sonra, bir süre İstanbul’da Vefa ve Gaziosmanpaşa Ortaokullarında resim öğretmenliği yapmıştır. Nijat Sirel, 1/8/1927 tarihinde Güzel Sanatlar Akademisi’nin Heykel Bölümüne profesörlüğüne Rudolf Belling’in getirilmesi üzerine onun yardımcısı olarak çalışmıştır. 1/10/1932 tarihinde okul müdürü Burhan Toprak ile ters düşmesi nedeniyle okuldan ayrılan Nijat Sirel, 16/02/1937 tarihinde Akademi’ye tekrar dönmüştür. Nijat Sirel, Akademi’de Mahir Tomruk’un öğrencisi olmuştur. Sirel, 22/11/1952 yılında ise Akademi müdürlüğüne atanmıştır.
Sanat Üslubu ve Eserleri
Türk heykel sanatının oluşumuna eserleriyle önemli bir katkıda bulunan Nijat Sirel sanat yaşamı boyunca bir çok büst, heykel ve anıt yapmıştır. Yakın çevresi ve ülkenin önemli tanınmış isimlerinin büstünü yapan sanatçı, doğaya bağlı ve gelenekçidir. sanatçı bu bağlamda, Şair Abdülhak Hamit Büstü, Mithat Paşa Büstü, Şair Ahmet Haşim Büstü, Ressam Avni Lifij Büstü gibi sayısız esere imzasını atmıştır. Yeniliklere açık olan Nijad Sirel, eserlerinde farklı stillerde de çalışmıştır. Sanatçının eserlerinde Alman neoklasizmin etkisi görülmektedir.
Nijat Sirel, Abdülhak Hamit’in büstünde klasik üslupta figüratif çalışmıştır. Oldukça gerçekçi olan bu eserde sanatçı modelin aslına bağlı kalmaya çalışmıştır. Modelin yüzü ışığın etkisiyle daha belirginleştirilerek hatlar keskinleştirilmiştir. Elmacık kemiklerinin daha belirgin kılınması, göz boşlukları ile yanakların daha çökük verilmesi ve çatılmış kaşlar; ayrıca özen gösterilen kısımlardır.
Nijat Sirel, eşi Nermin Faruki’nin de bir büstünü yapmıştır. Sanatçı bu eserinde de natüralist anlayışta çalışmıştır. Olukça sakin ve naif bir görünüme sahip olan eser, baş ve omuz kısmından oluşur. Kulakları örten saçlar, yumuşak bir izlenim yaratan bakışlar dikkat çeken noktalardır.
Özellikle önemli isimleri biçimlendirdiği büst çalışmaları ile tanınan Nijat Sirel, Cumhuriyet döneminin ilk anıt heykellerini yapan isimlerden olması ile de ayrı bir öneme sahiptir.
Bursa, İzmit ve Çanakkale’de yaptığı Atatürk anıtları oldukça başarılıdır. Sanatçı, anıtlarında Atatürk’ü kimi zaman üniformasıyla kimi zaman ise sivil kıyafetler içerisinde ayakta yada atıyla birlikte tasvir etmiştir. Sanatçının anıt heykellerinde; büstlerindeki gibi statik etkiyi hissetmek mümkündür. Sirel’in 29 Ekim 1931 tarihinde yaptığı Bursa anıtında, Atatürk uzaktan hareketsiz gibi gözükse de yakından bakıldığında güç ve gerilimi hissetmek mümkündür. Atın başı yukarı bakmaktadır ve anıtın hareketi net bir biçimde ortaya konulmaktadır. Bursa Atatürk Anıtı, Atatürk’e sunulan şükranın, resmi ideolojiye olan inanç ve onayın bir göstergesi olarak değerlendirilebilir. Bu anıtta Atatürk, bir kurtarıcı ve zafer kazanmış bir komutan biçiminde imgeleştirilmiştir.
Nijad Sirel’in Bazı Eserleri
- Abdülhak Hamit’in Büstü
- Mithat Paşa Büstü
- Nermin Faruki Büstü
- Cemil Cem Bey Büstü
- Kadın Başı
- Ahmet Haşim Maskı
- Avni Lifij Büstü
- Nü
- İzmit Atatürk figürü
- Bursa Atlı Atatürk Anıtı (Mahir Tomruk’la birlikte)
- Bolu Atatürk Anıtı
- Çanakkale Atatürk Anıtı
- Malatya Atatürk Anıtı (Hakkı Atamutlu ile birlikte)
- Malatya İnönü Anıtı (Hakkı Atamutlu ile birlikte)
Yararlanılan Kaynaklar
- Pınar Bolel, Türkiye’nin İlk Kadın Heykeltıraşı Nermin Faruki, Sanat Dünyamız, S.42.
- Derya Uzun Aydın-Sanayi-i Nefise Mektebi’nin Türk Heykel Sanatındaki Yeri ve İlk Heykeltıraşlar
- Derya Uzun Aydın-Cumhuriyet Dönemine Işık Tutan İki Heykeltıraş; Mahir Tomruk ve Ali Nijat Sirel
- Nurullah Berk-Hüseyin Gezer- 50 Yılık Türk Resim ve Heykeli
- Celal Esad Arseven-Türk Sanatı Tarihi/ Heykel ve Oyma
- Özgür Altürk- Cumhuriyet Dönemi Türk Heykel Sanatında Gelenek Olgusu (1923-1950)
