Kavramsal Olarak Art Deco
Türkçeye “dekoratif sanat” olarak tercüme edilen Art Deco, Avrupa’da I. Dünya Savaşı’nın ardından şekillenmeye başlayan bir sanat akımıdır. Art Nouveau’nun ardından etkisini hissettiren bu akım 1920’ler ve 1930’larda yaygınlık kazanmıştır. Bu akım adını, 1925’te Paris’te düzenlenen Uluslararası Modern Dekoratif Sanatlar ve Endüstri Sanatları Sergisi’nden almıştır. Bu akım, ortaya çıktığı Fransa’nın sınırlarını kısa sürede aşarak uluslararası bir nitelik kazanmıştır. Art Deco, sinema ve tiyatro başta olmak üzere, endüstriyel tasarım ürünlerinin şekillendirilmesinde, ‘modern’ bir tavrın temsilcisi olmuştur. Ayrıca resim ve heykel gibi plastik sanatları da etkilemiştir.
Avant-garde ve geleneksel sanatlardan esinlenen akım, stilizasyona ağırlık vermiştir. Bu sanat dalı: Dışavurumculuk, Kübizm ve Gelecekçilik akımlarına dayanmaktadır. Bunun dışında Barok, Yeni klasik ya da Yeni Gotik süsleme örgelerinden de yararlanmıştır.
Bu akım “Biçim işlevi izler” sloganıyla ortaya çıkmıştır. Ancak daha çok bir yüzey süslemesi tarzı olarak gelişmiştir. Art Nouveau’nun asimetrik düzeninin tersine simetrik bir düzene ve köşeli, doğrusal çizgilere sahiptir. Köşeli ve zikzaklı yüzey şekilleri ise süslemelerle karakter kazanmıştır. Bezemede ise yeşim taşı, obsidyen, necef ve oniks gibi doğal malzemeler kullanılmıştır. Bunun yanı sıra betonarme, morötesi cam ve plastik gibi yapay malzemelerin de kullanıldığı görülmüştür.
Art Deco Mimarlığı
Art Deco üslubunun temeli 20. yüzyılda atılmıştır. Fovizm, Kübizm, Fütürizm, De Stijl, Ekspresyonizm ve Soyut Sanat gibi akımlardan da etkilenilerek şekillenen akım, modern mimarlığın başlangıcı sayılmaktadır. Bu akım, mimarlık tarihinde 1920-1940 yılları arasındaki döneme adını vermiştir. 1930’larda ise bütün Batı dünyasının gözdesi olmuştur.
Charles Rennie Mackintosh’un 1898-1907’de inşa ettiği Glasgow Sanat Okulu, Art Deco mimarisine esin kaynağı olmuştur. Bu yapı Art Nouveau’dan Art Deco’ya bir geçiş örneğidir. Bu mimari tarzın bir diğer esin kaynağı ise Josef Hoffmann’ın Adolphe Stoclet için 1905-1911 yılları arasında inşa ettiği malikanedir. Yapının cephesindeki sert, keskin ve geometrik hatlar Art Deco’nun estetiğini vurgulamaktadır.
ABD’de Art Deco, gökdelen mimarlığının, Art Nouveau ise bezemenin ve Uluslararası Üslup’un bir bileşimidir. Eliel Saarinen’in 1904-1914 yıllarında yapmış olduğu Helsinki Tren İstasyonu, anıtsal boyutu, çizgisel üslubu ve dekorasyonuyla, özellikle ABD’deki gökdelenlerin estetik görünümünü ve mekan tasarım anlayışını etkilemiştir.
Bunun dışında New York’taki Chrysler Binası ile Empire State Binası, Art Deco’nun en tipik örneğidir. Art Deco’nun kent ölçeğindeki en önemli uygulamalardan biri ABD’de Miami Beach’te bulunmaktadır. 80 yapı adası üzerinde Tropical Deco adı verilen özgün tarzda 1926-40 arasında inşa edilmiş 800 binadan meydana gelen bu kent parçası koruma altındadır.
Bu akımın Türkiye’ye de yansıyan örnekleri olmuştur. Buna örnek olarak Ankara Gar Gazinosu ve Ankara Sergievi sayılabilmektedir. İstanbul’da özellikle Beyoğlu’ndaki yapılarda çok sayıda Art Deco örneklerine rastlanır.
ABD’de yaşanan büyük buhran Art Deco’nun estetiğini etkilemiştir. Pahalı malzeme yerine cam ve plastik gibi ucuz malzemeleri kullanan Streamline Moderne, 1930’larda gündelik kullanım nesnelerinin tasarımını belirlemiştir. Bununla birlikte Uluslararası Üslup’un öncüleri olan mimarlar da Art Deco’ya karşı çıkmalarıyla mimarlık, süsten arınarak işlevsel ve strüktürel bir yola girmiştir. 1960’ların sonuna doğru bu akım, tekdüze binaların getirdiği bıkkınlıkla yeniden itibar kazanmaya ve Batı’da Art Deco Revival adı altında yeniden gündeme gelmeye başlamıştır.
Yararlanılan Kaynaklar
- Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi
- Doğan Hasol – Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü
- Ali Kayaalp – Asrileşen İstanbul: 1923-1940 Yılları Arasında İstanbul’da Güzel Sanatlar ve Mimarlık Alanında Art Deco
- Hatice Hasbora – İstanbul Art Deco Mimarisinde Apartman Cephe Tipolojisi
