Kemer Nedir?

Kemer mimaride herhangi bir açıklığı geçmek için kullanılan eğrisel biçimli strüktürel öğedir. Bu açıklık üç farklı şekilde elde edilebilir. (İki duvar arası, iki sütun arası, bir sütun ve bir duvar arası şeklinde) Kavisli bir forma sahip olan kemerler kapı ve pencere gibi açıklıkların üstündeki ağırlığı yanlardaki ayaklara verir ve yük zemine sağlam bir şekilde aktarılmış olur. Bu nedenle kemer, yükün güvenli bir şekilde zemine aktarımında önemli işlevi olan bir taşıyıcı elemandır.

Kemerin Öğeleri

(1.Kemer ayakları, 2.Kemer açıklığı, 3.Kemer ekseni, 4.Üzengi noktası, 5.Üzengi seviyesi, 6.Kemer yayının merkezi, 7.Kemer yüksekliği, 8.Takye/ tepe noktası, 9.Kemer kenarları, 10.Kemer alnı, 11.Kemer karnı, 12.Kemer sırtı, 13.Kemer kalınlığı, 14.Kemer genişliği, 15.Üzengi yatağı, 16.Üzengi taşı, 17.Kilit taşı, 18.Kemer taşları)

Kemer Sırtı: Kemerin oluşturduğu eğrinin dış yüzüdür.

Kemer Kilit Taşı: Bir kemer eğrisinin en üst noktasına konulan ve taşları birbirine kenetleyen taştır.

Kemer Açıklığı: Kemerin oturduğu iki ayak ya da duvar arasındaki açıklıktır.

Kemer Karnı: Kemer eğrisinin iç yüzü ya da alt yüzüne verilen isimdir.

Kemer Ayağı: Kemerin iki yanında yer alan ve ağırlığını ilettiği ayak ya da sütunlardan her biridir.

Kemer Gözü: Kemer açıklığının uzunlamasına devam etmesidir. Kemerin ve ayaklarının üzerindeki boşluğa kemer gözü denir.

Kemer Alnı: Kemerin dıştan bakıldığında görülen şerit biçimindeki kenarı.

Kemer Çeşitleri

Yuvarlak Kemer: Yüksekliği, açıklığının tam yarısı olan yarım daire şeklindeki kemerdir.

Basık Kemer: Yüksekliği, açıklığının yarısından az olan kemerdir.

Sivri Kemer: Yarıçap kemer açıklığının yarısından büyük olan ve kilit noktasında birleşen iki daire yayından meydana gelen kemerdir. Sivri kemerin dar sivri kemer, geniş sivri kemer, basık sivri kemer gibi çeşitleri vardır.

Kaş Kemer: İkisinin merkezi kemerin içinde, diğer ikisininki dışında olan dört ayrı daire yayından meydana gelen kemerdir; “dört merkezli kemer” de denir. Kemerin sağ ve sol kollarında, birisi içbükey, diğeri dışbükey olmak üzere ikişer yay bulunur.

Bursa Kemeri: Üst kısmında yatay bir doğru ile bağlanan iki dörtte bir daireden meydana gelen ve fazla bir taşıma gücü olmadığı için daha çok süsleme işlerinde kullanılmış olan kemerdir.

Atnalı Kemer (Nalkemer): Genellikle İslam yapılarında görülen, sivri ya da yuvarlak at nalı biçiminde kemer.

Üçüz Kemer: Yan yana üç kemer, üçleme kemer. Bu kemerler çokluk, büyük bir boşaltma kemeri altına yapılırlar.

Türk Kemeri: Üzengi çizgisini beşe bölerek, ortadaki bölümün iki noktasından karşılıklı olarak çizilen daire yaylarının kesişmesiyle meydana gelen ve Türk mimarlığında çok kullanılmış olan basık sivri kemer. Buna penci (beşlik) kemer de denir.

Tudor Kemeri: Her iki yanda dörtte bir daire yayı ile başlayıp kilit noktasına kadar birer doğru ile devam eden kemer.

Sıralama Kemerler: Bir sırada yan yana dizilmiş kemerlerdir.

Sepet Kulpu Kemer: İki küçük ve bir büyük daire yayından oluşan yarım elipsi andırır şeklindeki üç merkezli kemer, sepetkulpu. Ortaçağ sonlarında ve Rönesans’ta çok kullanılmıştır.

Sağır Kemer: İçi taş ya da tuğla ile dolu kemer. Bunların süsleme amacıyla yapılanlarına yalancı kemer denir.

• Abanık Kemer: Üzengi taşları aynı düzeyde olmayan, yani ayaklarının biri aşağıda, öteki yukarıda olan kemer, rampa kemer. Gotik mimarlıktaki dayanma kemerleri birer abanık kemer şeklindedir.
• Armudi Kemer: Eğrisi armut biçiminde olan kemer.
• Bağlama Kemeri:1Tonoz eksenine paralel bir kiriş aralığının yan kemeri, yan yana kemer.2.İkincil kaburgaların tepesini, kemerlerin kilittaşını bağlayan Gotik tonoz kaburgası.3. Haçvari bir tonozun kilittaşı ile pekitme kemerlerinin tepeleri arasını bağlayan kemer.
• Beş Dilimli Kemer: Beş küçük eğriden meydana gelen, Hint ve Batı mimarlıklarında kullanılmış olan kemer.
• Beyzi Kemer: Yumurta kemer, eliptik kemer, elips kemer.
• Bindirmeli Kemer: Taşları bindirmeli yerleştirerek yapılan kemer.
• Boşaltma Kemer: Kapı ve pencere lentolarının üzerine, yukarıdan gelen yükleri karşılamak üzere örülen sağır kemer, tahfif kemeri, hafifletme kemeri.
• Boyunduruk Kemeri: İki ayağı ya da sütunu birbirine bağlamak üzere aralarına inşa edilen kemer.
• Çan Kemer: Çan kesiti görünümünde kemer.
• Çevrik Kemer: Birbirinden ayrı iki ayağın arasını bağlamak ve zemini pekitmek üzere çevrilmiş olarak, temellerde yapılan kemer, ters kemer.
• Çift Dilimli Kemer: Yan yana iki yaydan oluşan, ortası sarkık kemer.
• Dayama Kemer, Dayanma Kemer: Osmanlı camilerinde ve Gotik kiliselerde, kubbe ve çatı ağırlığının itkisini ana duvarlara aktarmak için kubbe kasnağı ya da çatı çevresi ile dayanma ayakları arasına konulmuş destek kemer, payanda kemer, uçan payanda, tak peyende.
• Dilimli Kemer: Yan yana çok sayıda daire yaylarından meydana gelen ve daha çok Hint ve Arap mimarlıklarında kullanılmış olan kemer.
• Dişli Kemer: Diş diş yaylardan meydana gelen kemer.
• Dört Merkezli Kemer: Dört daire yayından meydana gelen Geç Ortaçağı sivri kemeri.
• Düz Kemer: Kemer taşları gibi konik taşlarla yapılmış lento, düzatkı.
• Geçit Kemeri: Yolların üzerinde yapılan binalarda, alttan geçilebilmesi için inşa edilen bir çeşit tonoz , yol kemeri, sokak kemeri.
• Haç kemer: Birbirini dik olarak yani haç biçiminde kesen kemer çifti.
• Kalkık Kemer: Tepesi bir yarım çember, alt kenarları düşey olan kemer. Mualla kemer.
• Köşeli Kemer: Kavisli olmayıp kırık çizgilerden meydana gelen kemer.
• Makaralı Kemer: Çeşitli şekillerde geçmeli olarak işlenmiş taşlarla yapılmış kemer. Taşlar genellikle bir tezgah üzerinde alıştırıldıktan sonra dikilerek yerine monte edilir. Geçmelerin iyi görünmesi için çoğu kez iki ayrı renkte taş kullanılır.
• Mızrakucu Kemer: Mızrakların ucundaki temren şeklinde iki yanı şişkince ve tepesi dar sivri kemer, sivri nalkemer.
• Ojival Kemer: Gotik mimarlıkta kullanılan, yarıçap kemer açıklığına eşit olup kilit noktasında birleşen iki daire yayından meydana gelen sivri kemer.
• Şişkin Kemer: Merkezi, üzengi çizgisinden daha aşağıda olan kemer.
• Tonoz Kemer: Bir tonozun kemer halindeki kavisli inşai bölümü.
• Üçgen Kemer: Üst uçları birbirine yaslanan iki uzun taşın oluşturduğu kemer, çatma kemer.
• Yalancıkemer: 1. Körkemer 2.Bindirmeli taş ya da tuğlalarla örülmüş kemer.
• Yanlama Kemeri: Bir haçtonozda, yapının yan duvarlarına ve orta sahnın uzunluğuna paralel olarak yapılan ve haçtonozun dört kemerinden yanlarındakileri meydana getiren kemerlere verilen ad.

Yararlanılan Kaynaklar

• Doğan Hasol – Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü
• Adnan Turani – Sanat Terimleri Sözlüğü
• MEB- İnşaat Teknolojisi, Taşın Mimaride Kullanımı