Tezkiretü’l – Bünyan ve Tezkiretü’l – Ebniye Yazmaları Üzerinde Yapılan Çalışmalar
Yapılar kitabında Tezkiretü’l–Bünyan ve Tezkiretü’l–Ebniye eserine ilişkin yapılan çalışmalar kronolojik sıra içinde verilmiştir.
Eser, ilk olarak 19. yüzyıl ortalarına on altı sayfalık bir metin olarak, Edhem Paşa’nın “Fenn-i Mimari-i Osmani” isimli çalışmasında yer almıştır.
1897 yılında Ahmed Cevdet Bey, Kütüphane-i İkdam yayınları arasında Tezkiretü’l-Bünyan eserini yayınlar. Bu yayın Tezkirerü’l-Bünyan ve manzum bölümü dışarıda bırakılarak Tezkiretü’l-Ebniye’nin birleştirilmesiyle oluşturulmuş bir nüshaya dayanmaktadır.
1931 yılında Ahmed Refik, “Mimar Sinan” isimli kitabının içinde Tezkiretü’l-Ebniye’ye yer vermiştir. Ahmed Refik, manzum bölümü yayınlamadığı gibi Tezkiretü’l-Ebniye de yer alan Mimar Sinan biyografisinde de yer vermemiştir.
1935 yılında Türk Tarih Kurumu’nun Dolmabahçe Sarayı’nda sürdürdüğü ve Atatürk’ün de denetlediği çalışmalar sırasında Türk tarihinin ana hatları projesi çerçevesinde Türklerin medeniyete hizmetleri bölümünün yazılması, bu bağlamda Osmanlı mimari tarihini gündeme getirmiş, Mimar Sinan’ın hayatı ve eserleriyle ilgili kaynakların yayınlanması kararlaştırılmıştır. Bu görevi üstlenen Rıfkı Melül Meriç 1939 yılında Adsız Risale, Risale-i Mimariye, Tuhfetül Mimarin ve Tezkiretü’l-Ebniye isimli metinlerin edisyon kritiklerini bitirerek kuruma teslim etmiştir. Ancak Tezkiretü’l-Bünyan eseri yayınlanmamıştır.
1956 yılında, Rıfkı Melül Meriç’in daha önce hazırladığı edisyon kritikleri yayınlanmıştır. Nüsha farkları, metnin aparatında Arap harfleriyle verilmiştir. Meriç çalışmasını bitiremediği için kullandığı ve kısaltmalarla gösterdiği nüshaların nerede ve hangi nitelikte olduğuna ilişkin açıklamalar kitapta yer almamıştır.
1968 yılında Afet İnan’ın “Mimar Koca Sinan” isimli çalışmasının ikinci baskısı yapılır bu baskıda Tezkiretü’l-Ebniye’deki yapılar listesine de yer verilir.
1984 yılında Muharrem Hilmi Şenalp tarafından “Sai Mustafa Çelebi Tezkiretü’l-Bünyan Mimar Sinan” adında bir tez yazılır.
1988 yılında Sadık Erdem, Tezkiretü’l-Bünyan’ın 1897 de Ahmed Cevdet Bey tarafından yayınlanan metnini Latin harflerine çevirerek yayınlar.
1988 yılında Zeki Sönmez, Mimar Sinan’la ilgili metinleri günümüz diline aktararak yayınlar. Sönmez, manzum bölümleri günümüz diline aktarmamış sadece Latin harflerine aktarmakla yetinmiştir.
1989’da Suphi Saatçi “Mimar Sinan ve Tezkiretü’l-Bünyan” isimli çalışmasında Tezkiretü’l-Bünyan’ın Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, No. 4911’de kayıtlı bulunan nüshasını yayınlamıştır.
Anlaşılacağı üzere Mimar Sinan’ın hayatı ve eserleriyle ilgili söz konusu metinler parça parça yayınlanmıştır. Tezkiretü’l-Ebniye ve Tezkiretül-Bünyan’ın birden fazla nüshaya dayanan bir edisyon kritiği bugüne kadar yapılmamıştır. Bu eksiklikten yola çıkan Koç Kültür Sanat Tanıtım , “Yapılar Kitabı Tezkiretü’l-Bünyan ve Tezkiretü’l-Ebniye, (Mimar Sinan’ın Anıları)” kitabında bu eksikliği gidermiştir.
Mimar Sinan’a Dair Kaynaklar
Kitapta, Hayati Develi, Mimar Sinan’a ve eserlerine ilişkin kaynakları derleyerek eserler ve nüshaları hakkında bilgi vermiştir. Bu metinlerden birincisi Topkapı Sarayı arşivi, no. D. 1461/3’te bulunan ve herhangi bir başlık taşımayan bir metindir ve ilk defa Rıfkı Melul Meriç tarafından yayınlanarak, “Adsız Risale” olarak adlandırılmıştır. İkinci metin, yine Topkapı Sarayı arşivinde no. D. 1461/4’te bulunan “Risaletü’l-Mi’mariyye” isimli metindir. Üçüncü metin “Tuhfetü’l Mi’marin” adını taşımaktadır. Dördüncü metin ise Sai Efendi tarafından yazılan “Tezkiretü’l–Bünyan ve Tezkiretü’l–Ebniye” eseridir.
Tezkiretü’l Bünyan Eserinin Nüshaları
- Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi no. 4911, 15 yaprak.
- Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi no. 4628, yaprak. 21b-35b.
- Topkapı Sarayı Müzesi, Revan, no. 1456, 23 yaprak İstinsah 1144 h./1732 m.
- Süleymaniye Kütüphanesi, Nuri Arlasez Bağışları, no. 81/1, yaprak. 1b-26b, istinsah Tezkiretü’l-Ebniye ile birleştirilmiştir.
- Ankara Millî Kütüphane, no. 06 MK Yz. A 1644, 26 yaprak . Bu metin “Tezkiretü’l-Ebniye” adıyla kayıtlı olup aslında Tezkiretü’l-Bünyan ile birleştirilmiş bir nüshadır. Süleymaniye Nuri Arlasez, no. 81’deki yazma ile benzer özellikler taşır.,
- Kahire, Tal’at Kütüphanesi, Türkî-Mecâmî, no. 119/4, yaprak. 17b-32b.
- Millet Kütüphanesi, Ali Emiri, Tarih, 921. Bu nüsha Tezkiretü’l-Ebniye ile birleştirilmiş nüshadır. Ahmed Cevdet Bey’in 1897’deki yayımı muhtemelen bu nüshayı esas alarak yapılmıştır.
- Kahire, Tal’at Kütüphanesi, Türkî- Mecâmî, no. 81/4. Bu nüsha da Tezkiretü’l-Ebniye ile birleştirilmiş bir nüshadır.
Yararlanılan Kaynaklar
- Sai Mustafa Çelebi – Yapılar Kitabı
