Konumu: Sivas Ulu Cami, Sivas şehir merkezine yakın Uluanak mahallesi, Fevzi Çakmak Caddesi üzerinde yer alır.
İnşa Tarihi: İnşa kitabesine göre cami, 1196-1197 yılında inşa edilmiştir.
Bani ve Mimarı: Banisi II. Kılıç Arslan’ın oğlu Kutbeddin Melik Şah olup mimarı Kul Ahi’dir.
Mimari Tanım
Anadolu’nun en eski camilerinden olan Sivas Ulu Cami, Danişmentliler dönemine ait olup toplu mekan anlayışıyla inşa edilmiş camilere güzel bir örnektir. Yapıya ait iki kitabe bulunmaktadır. İnşa kitabesine göre cami, 1196-1197 yılında II. Kılıç Arslan’ın oğlu Kutbettin Melik Şah döneminde Kul Ahi tarafından yaptırılmıştır. Diğer kitabe I. İzzettin Keykavus dönemine ait onarım kitabesidir. 1212 yılında yapılan onarımlar sırasında yapıya dönem özelliğini yansıtan bir minare eklenmiştir. Selçuklu geleneğini büyük oranda yansıtan caminin çatısı onarımlar sırasında işlem görmüş ve orijinalliğini yitirmiştir. Caminin ilk inşasında duvarlar küçük taşlarla örülmüşken, daha sonraki onarımlarda kesme taş kullanılmıştır.
Plan Özellikleri
Kuzey-güney doğrultuda uzanan yapı kareye yakın dikdörtgen bir plana sahiptir. Cami; harim, avlu, caminin güneydoğu köşesine yerleştirilen minare ve kuzey cephesinin önündeki son cemaat yerinden oluşmaktadır. İnşa malzemesi olarak duvarlarda kesme taş, minarede tuğla ve çini, üst örtüde ahşap tercih edilmiştir. Harim, orijinalde Selçuklu yapılarında sıkça görülen düz toprak damla örtülmüşken 1955 yılında gerçekleşen onarım sırasında çatı ile kapatılmıştır. Sade bir görünüme sahip cephede, yapıyı aydınlatan sivri kemerli ve dikdörtgen profilli 10 pencere bulunmaktadır.
Güneydoğu köşede yer alan silindirik gövdeli minare sekizgen bir kaide üzerine yükselir. Minare gövdesinde tuğla malzeme kullanılmış olup süslemede çini tercih edilmiştir. Günümüzde minare yana yatık haliyle Pisa Kulesi’ni andırır.
Avluya giriş doğu, batı ve kuzey yönlerdeki girişlerden sağlanmaktadır. Harim ve avluyu ayıran son cemaat mahali Anadolu’da inşa edilmiş erken örnekler arasındadır. Son cemaat mahalinin önü onarımlar sırasında camekanlarla kapatılmıştır.
Kufe tipi cami, mihraba dik 11 sahından oluşur. Sahınlar her sırada beşer ayakla birbirinden ayrılır. Toplam 50 adet ayak, sivri kemerlerle birbirlerine bağlanmıştır. Benzerini Kayseri Hunat Hatun camisinde de gördüğümüz basık kemerli ayak sistemi, harimde derinlemesine bir algının oluşmasına sebebiyet vermiştir. Mihrabın bulunduğu 6. sahın diğerlerinden daha geniş tutularak belirgin kılınmıştır.
Mihrap ve minber günümüzde orijinal olmayıp onarımlar sırasında eklenmiştir. Harim, duvar yüzeyine açılmış altısı kuzeyde, sekizi güneyde ve dördü de doğu ve batı yönde olmak üzere toplam 22 kırık kemerli pencerelerle aydınlatılır.
Süsleme Özellikleri
Sivas Ulu Cami genel olarak sade bir görünüme sahiptir. Tezyinat daha çok harimde yoğunlaşırken dış cephede ayrıntı olarak yalnızca pencere açıklıklarına yer verilmiştir.
Silindirik gövdeli minarede kullanılan tuğlalar sepet örgüsü şeklinde dizilmiştir.
Gövdenin ortasına doğru geniş bir bordür yapılmıştır. Zemini beyaz harçtan olan bordürün üzerine firuze renkli kesme çinilerden örgülü kufi bir yazı kuşağı yerleştirilmiştir. Aynı uygulamanın benzeri şerefe altında da tekrarlanmaktadır.
Çinilerin ve yazıların bir kısmı günümüzde dökülmüştür. Şerefe altındaki yazı şeridine düzgün aralıklarla bir sıra halinde dizilen yeşil renkte küçük çanaklar yerleştirilmiştir.
Avlunun doğu girişi iki renkli taş kullanılarak geçme tekniğinde örülmüştür. Kemer köşeliklerinde besmele yazılı kabaralar bulunmaktadır.
Avlunun kuzey cephesinde ise çeşitli taşçı işaretleri dikkati çekmektedir.
Yapılan onarımlar sırasında orijinal mihraba ait kalıntılara rastlanılmıştır. Bu kalıntılara göre mihrap yüzeyinde birbirini kesen sekizgenler, örgü motifleri gibi geometrik süsleme elemanlarının olduğu anlaşılmıştır. Orijinal minberin ise taş malzemeden yapılmış olup sade bir görünüme sahip olduğu kabul edilmiştir.
