Sedad Hakkı Eldem Kimdir?

Uluslararası birçok platformda Türkiye’yi temsil etmiş, ülkemizin en yetenekli mimarlarından biri olan Sedad Hakkı Eldem, 18 Ağustos 1908 tarihinde İstanbul’da doğmuştur. Annesi Azize Galip Hanım, arkeolog ve ressam olan Osman Hamdi Bey’in kardeşidir. Babası İsmail Hakkı Bey de oldukça köklü bir aileden gelmektedir. İsmail Hakkı Bey o dönemin önemli ve kıymetli diplomatları arasındadır. İsmail Hakkı Bey, diplomat olarak; Nis, Cenevre, Zürih ve Münih’te çeşitli görevlerde bulunmuştur.

İsmail Hakkı Bey, diplomat olmanın yanı sıra sanatsal yönü kuvvetli aydın bir kişiliktir. Resim ve müzik ile yakından ilgilenen İsmail Hakkı Bey, aynı zamanda birçok yabancı dilden çeviri de ya­pmıştır. Oldukça entelektüel bir insan olan İsmail Hakkı Bey, çocuklarının da iyi bir eğitim alması için gerekli olanakları sunmuştur. Sedad Hakkı Eldem, kültür ve sanat ile iç içe olan bir ailede yetişmenin bir getirisi olarak güzel sanatlara karşı her zaman ilgi duymuştur.

Eğitim Hayatı

Çocukluk ve gençlik yılları babasının Zürih ve Münih Başkonsolosluğu sırasında Almanya ve İsviçre’de geçen Eldem, ilkokulu Cenevre’de Ecole Cuchet’de , ortaöğretimini ise Münih’te Altes Reaigymnasium’da tamamlamıştır. Burada henüz öğrenci iken o dönem mimarisinin ve tanınmış mimarların geniş ölçüde etkisi altında kaldığı kendi yazılarından öğrenilmektedir. Eldem’e özellikle Essen’deki Krawell Konağı’nın mimarı A. Niemeyer’in tutum ve sanat anlayışı yol gösterici olmuştur.

1924’te Almanya’dan dönen Eldem, Sanayi-i Nefise Mektebi’ne girerek Mongeri’nin atölyesinde öğrenci olmuş ve Akademi’nin bu yıllarında benimsemiş olduğu seçmeci ulusal mimarlık görüşü içinde mimarlık eğitimini tamamlamıştır.

Sedad Hakkı Eldem, 1928 yılında Sanayi-i Nefise Mektebi’nden mezun olduktan sonra diploma projesi birinciliğini kazanarak Paris ve Berlin’deki bazı ünlü mimarların atölyelerinde staj görmesi için üç yıl süreyle Avrupa’ya gönderilmiştir. Paris’te Auguste Perret ve Le Corbusier’nin, Berlin’de Jansen ve Hans Poelzig’in yanında bulunmuştur.

O dönem Sanayi-i Nefise Mektebi’nin müdürlüğünü yapan Namık İsmail Bey’in teklifi üzerine yurda dönen Sedad Hakkı Eldem, Sanayi-i Nefise Mektebi’nin mimarlık bölümünde öğretim üyesi yardımcılığı görevini yürüterek emekliye ayrıldığı 1978 yılına kadar burada yapı, mimari proje, milli mimari, röleve ve restorasyon dersleri vermiştir.

Sedad Hakkı Eldem, eğitmenlik yaptığı bu dönemde mimari ile ilgili sayısız değerli kitabı akademiye kazandırmıştır. Kıymetli yayınları dışında Topkapı Sarayı ve Türk Sivil Mimarisi, özellikle İstanbul ve Ankara evleri üzerine röleve ve incelemeler yaptığı ve aynı zamanda yaz döneminde Mongeri’nin özel bürosunda ve Ankara’da inşa etmekte olduğu Ziraat Bankası şantiyesinde de çalıştığı bilinmektedir.

Sanat Hayatı ve Eserleri

Sedad Hakkı Eldem, Cumhuriyet Dönemi’nin Türk modern mimarisine damgasını vuran bir mimardır. Yaptığı yapıların bazılarında eski Türk yapı sanatı unsurlarını kullanarak milli mimariyi canlandırmaya çalışmış, bazı eserlerinde ise bu tutumdan uzaklaşıp Yalova Termal Oteli, İstanbul Fındıklı’da SATİE binası, İstanbul Hilton Oteli, İstanbul Belediyesi, Atatürk Kitaplığı gibi o yılların Avrupa mimarisine uygun yapılar da meydana getirmiştir. New York Dünya Fuarı için hazırladığı Türkiye pavyonu ve İstanbul’daki Fen ve Edebiyat Fakültesi ile Maçka Taşlık’taki Şark Kahvesi gibi tasarımlarında ise eski Türk yapı sanatı geleneğinin izlerini taşımaktadır.

Sedad Hakkı Eldem’in mimarlık yaptığı dönem, Türkiye’nin bütün dünyada benzerlerine rastlandığı gibi, ulusal-uluslararası, yöresel-evrensel olma ikilemi arasında gidip gelmeler yaşadığı bir dönemdir. Sedad Hakkı Eldem’in bu arayışta daha çok ulusalcılıktan yana tavır aldığını, eğitim alanındaki çalışmalarında ve mimarlığın nasıl olması gerektiğine ilişkin kuramsal açıklamalarında açıkça görülebilir.

Sedad Hakkı Eldem, konut, kahve gibi geleneksel işlevlere yönelik yapılarında ağırlıklı olarak Türk mimarlığından esinlenen biçimlenmelere giderek ulusal mimarlık düşüncesine yaklaşmıştır. Eldem, yaptığı tasarımlarda Osmanlı mimarlığının klasik unsularını da kullanmayı tercih etmiştir. Osmanlı mimarlığına ait unsurlarında kullanıldığı tasarımları içinde verilebilecek örneklerinden biri de İstanbul’daki Taşlık Kahvesi’dir.

Bunun yanında yönetim, eğitim, konaklama gibi çağdaş yapıları biçimlendirirken geleneksel öğelerden yararlanmak yerine, işlevin, malzemenin, taşıyıcı sistemin koşullarına uygun biçimlere yönelmiştir. Eldem’in biçimlendirdiği çağdaş yapılara örnek ise İstanbul Üniversitesi Fen ve Edebiyat Fakültesi , Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi ve İstanbul Hilton Oteli verilebilir.

Mimarın diğer eserleri

• Maçka’daki Firdevs Hanım Evi
• Yalova Termal Oteli
• Ankara Gümrük ve Tekel Müdürlüğü
• Maçka’da Şark Kahvesi
• Emin Onat’la İstanbul Adalet Sarayı Binası
• Zeyrek’teki SSK Zeyrek Tesisleri
• Vaniköy’deki Suna Kıraç yalısı,
• Fındıklı’daki Akbank Genel Merkezi
• Hamdi Şensoy’la birlikte Taksim Atatürk Kitaplığı
• Tarabya’da Rahmi Koç evi
• Maslak’taki Alarko Holding büro binaları

Yayınları

Osmanlı dönemi Türk sivil yapılarını çok iyi tanıyan bir mimar olan Sedat Hakkı Eldem, çok geniş bir mimarlık arşivine de sahiptir. Ömrü boyunca yaptığı araştırmaları sayısız yayınla taçlandıran mimar günümüzde hala yararlandığımız önemli başvuru kitaplarının yazarıdır.

Sedat Hakkı Eldem, Osmanlı dönemi Türk evleri ve 18.-19. yüzyıl saray ve köşkleri üzerine çalışmalar yapmıştır. Eski Türk evi mimarisine dair yazdığı başlıca yazıları arasında Eski Bir Türk Evi, Milli Mimari Meselesi, Yerli Mimariye Doğru, Türk Evi, Türk Evi ve Plan Tipleri ve Boğaziçi Yalıları yer almaktadır.

Sedat Hakkı Eldem, tüm birikimlerini ortaya koyarak bir çok kıymetli eser yayımlamıştır. Bu eserler arasında ilki iki cilt olarak yayımlanan Köşkler ve Kasırlar’dır. Daha sonra da Türk sanatına genel bir bakış olan Türk Mimari Eserleri ile Türk Bahçeleri adlı eserlerini yayımlamıştır. Elindeki eski İstanbul fotoğraflarını değerlendirerek İstanbul Anıları ile Boğaziçi Anıları’nı iki cilt halinde yayımlamıştır. Sedat Hakkı Eldem’in son eseri ise Türk Evi-Osmanlı Devri olmuştur.

Yayın Listesi

• Türk Mimari Eserleri
• Boğaziçi Yalıları: Anadolu yakası
• İstanbul Anıları
• Türk Evi Osmanlı Dönemi
• Türk Evini Koruyalım
• 17nci ve 18nci Asırda Türk Odası
• Türk Evi Plan Tipleri
• Yapı
• Türk Bahçeleri
• İç Mekan Düzenleme Disiplini Üzerine Bir Söyleşi
• Amerikan Otel Odaları ve Tefriş Hususiyetleri
• Bursa’da Bazı Sofalar
• Bursa : Tarihi Yerler, Müze, Camiler, Türbeler.
• Sa’dabad
• Köşkler ve Kasırlar

Yararlanılan Kaynaklar

• Meliha Nur ÖZÖNDER-Mimari Hafıza Mimarlık Kültür Dergisi-Bir Mimar Bir Üslup Sedad Hakkı Eldem
• Meltem ERGÜLER-Sedad Hakkı Eldem Binalarının Analizi
• Semavi EYİCE-İslam Ansiklopedisi-Sedad Hakkı Eldem
• Bülent TANJU-Sedad Hakkı Eldem:Bir Katalog Denemesi