Kümbet-i Kabus

İnşa Tarihi: Kümbet-i Kabus, 10. yüzyılda da inşa edilmiştir.

Konumu: Yapı İran’ın Türkmensahra adlı bölgesinin Kümbet şehrinde yer almaktadır.

Bani ve Mimarı: Yapının banisi Kabus Voşmgir’dir.

Mimari Tanım

İran’ın Türkmensahra adlı bölgesinin Kümbet şehrinde yer alan Kümbet-i Kabus, 2012 yılında Unesco tarafından dünyanın en yüksek tuğla yapısı olarak ilan edilmiştir. Kümbet-i Kabus, mimari özellikleri ve yapı malzemeleri açısından oldukça önemli özelliklere sahiptir. Yapı, yerli halk tarafından Kabus Kulesi olarak bilinir. Bunun nedeni yapının kulevari görünümünden kaynaklanmaktadır. Mimari özellikleri ve dayanıklı yapısıyla da dikkat çeken kümbet yaşanan çeşitli doğal afetler karşısında hasar almadan günümüze kadar gelebilmiştir.

Kümbet-i Kabus’un inşa edilme amacı üzerine çeşitli fikirler öne sürülmüştür. Bunlardan  en yaygın olan görüş, banisinin  kendi mezarı olarak kullanmayı amaçlamış olmasıdır. Kümbet zemininde dikdörtgen bir oyuk bulunmasına karşın yapılan araştırmalarda cesete ulaşılamamıştır. Bu durum defin işleminin gerçekleşmediğini göstermiştir. İkinci bir fikre göre ise kümbetin kurucusu sadece kendi döneminin gücünü ve ihtişamını göstermek için Kümbet-i Kabus’u inşa ettirmiş olabileceğidir.

Plan Özellikleri

Kümbet-i Kabus, 53 metre yüksekliğe sahip olup 15 metrelik suni bir tepe üzerine kurulmuştur. Tamamen tuğla malzemeden inşa edilen silindirik planlı yapının gövdesi 10 köşeli yıldız şeklinde yivlenmiş olup üzeri konik külahla örtülmüştür.

Yapıda inşa malzemesi olarak kullanılan kırmızı tuğlalar, sert ve içleri dolu olduklarından dolayı oldukça dayanıklıdırlar. Tuğlalar kare şeklinde 25X25 boyutunda olup yükseklikleri 5 cm ve 6 cm arasında değişmektedir. Külahın doğu tarafında yer alan açıklık yapı içini aydınlatmaktadır.

Kümbet tam silindir olmayıp eni aşağıdan yukarıya doğru düzenli bir şekilde daralmaktadır. Kümbet-i Kabus ilk inşa edildiğinde temelinde bir su mahzeni bulunmaktaydı. Ancak sonradan yapılan müdahaleler sonucu bu mahzenin sadece tonozlarının ayağı yerinde kalmıştır. Yapıya giriş güneydoğu yönünde yer alan açıklıktan sağlanır. Kapının eni 1.5 metre yüksekliği ise 5.55 metredir ve kapının iki tarafında simetrik biçimde yapılmış iki seki görülür. Yapı inşa edildiği zaman sekiler üzerinde heykellerin yapılmış olabileceği düşünülmektedir. Benzer bir uygulamanın Cihil Duhteran Kümbeti’nin giriş kapısında da uygulanmış olması bu fikri destekler niteliktedir.

Süsleme Özellikleri

Kümbet-i Kabus, sadeliği ve yalınlığı ile dikkat çekmektedir. Kümbetin cephesinde süsleme unsuruna rastlanmaz ancak gövde üzerinde kufi hatlardan oluşan yazıtlar bulunmaktadır. Yazı şeridi kapı üzerinde ve konik konsolun altındaki dizide görülmektedir. Yazıtlar, uzunluğu 2 metre eni 80 cm olan tuğladan yapılan kalıplar içinde yazılmıştır. Kalıplar yarım yuvarlak tuğlalarla yapılmış yazılar ise kırmızı sade tuğla ile okunur bir şekilde yazılmıştır. Bu yazıtlarda yapının banisi ve yapılış tarihi hakkında bilgi verilmektedir.

Yapı gövdesinin sade olmayıp yıldız köşeli olması estetik gücünü artırmaktadır.

Yararlanılan Kaynaklar

• Abdurrahman Deveci – Türkmensahra’daki Kabus Kulesi, Dünyanın En Yüksek Tuğla Kulesi
• Mustafa Cezar – Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimari (İş Bankası Kültür Yayınları)