Raffael da Urbino, Raffaello Santi ve Raffaello Sanzio olarak tanınan Raphael, 6 Nisan 1483’te İtalya’nın Urbino şehrinde doğmuştur. Sanatçı bir ailenin çocuğu olan Raphael’in babası ressam Giovanni Santi’dir. Santi, oğlunun kendisinden daha iyi bir ressam olmasını çok istemiştir. Bunun için oğlunu çok küçük yaşta resim yapmaya teşvik etmiş ve gerekli eğitimi vermiştir. Babası sayesinde birçok ressam ile tanışan sanatçı, erken yaşta sanat dünyasının da içine girmeyi başarmıştır.
Yaklaşık olarak 1495’te anne ve babasını kaybeden sanatçı, devrin resim sanatı merkezlerinden biri olan Perugia’ya gitmiştir. Raphael orada ünlü ressam Pietro Perugino’nun öğrencisi olmuştur. Burada kendisini geliştiren sanatçı, çeşitli kiliseler için freskler yapmıştır.
Raphael, 1504’te Floransa’ya gitmiştir. Burada Yüksek Rönesans’ın önemli iki temsilcisi olan Leonardo da Vinci ve Michelangelo‘ya çıraklık yapmıştır. 1508’de ise Papa Julius II’nin daveti üzerine Roma’ya gitmiştir. Burada asıl ününü kazanacağı önemli eserlere imza atmıştır. 1509’da Vatikan’da çalışan Raphael, burada büyük bir atölyeyi yürütmüştür. 1514’te San Pietro’nun yapım ve yönetim işini üstlenen sanatçı bir yıl sonra Roma’daki eski eserlerin denetimi ve koruması görevine atanmıştır.
Hayatı hakkında detaylı bilgiye sahip olamadığımız sanatçı, son derece zeki ve yetenekli biridir. Aynı zamanda yakışıklı ve dengeli bir yapısı olduğu bilinmektedir. Ne yazık ki bu önemli isim, sanat hayatının en başarılı döneminde, çok genç yaşta aramızdan ayrılmıştır. 20 Nisan 1520’de Roma’da vefat eden sanatçı, Pantheon’a defnedilmiştir.
Eğitim Hayatı
Sanata olan olağanüstü yeteneği çok küçük yaşta fark edilen Raphael, ressam babası sayesinde sanat ile iç içe büyümüştür. İlk eğitimini de babası sayesinde almıştır. Doğduğu şehir olan Urbino’nun canlı kültür ortamında büyüyen sanatçı, 1495’te ailesini kaybetmiştir. Artık yalnız kalan sanatçı, sanat eğitimi alabilmek için Perugia’ya gitmiştir. Burada zarif üslubunu devralacağı ressam Pietro Perugino’nun atölyesine girmiş ve onun denetimi altında çalışmaya başlamıştır.
Kısa zamanda ustasına yetişen sanatçı, ustasıyla birlikte çeşitli freskler yapmıştır. Yaklaşık 1500’lerde Perugino’ya Cambio İlahiyat Okulu’nun resimlenmesinde yardım etmiştir. Bu çalışmadaki “Dayanıklılık” alegorik figürü ve belki de “Adalet” figürü Raphael’in elinden çıkmıştır.
Sanat Hayatı ve Eserleri
Yüksek Rönesans’ın en önemli temsilcilerinden biri olan Raphael, kısa süren sanat yaşamında adını tarihe kazımış büyük dehalardan biridir. 18. ve 19. yüzyıllarda ünü Leonardo ve Michelangelo’nun ününü aşmıştır. Sanat yaşamı boyunca bir dizi mimari tasarım ve önemli çizimler yapan Raphael’in sanat yaşamına ilk dokunan babası Giovanni Santi olmuştur. Babası sayesinde resimle çok erken yaşta tanışan sanatçı, Pietro Perugino’nun atölyesinde kendisini geliştirerek ilk eserlerini yapmaya başlamıştır. Sanatının erken yıllarında çeşitli kiliseler için freskler yapan Raphael, Perugino’nun etkisinde kalmıştır. 1500’lerde Perugino’ya Cambio İlahiyat Okulu’nun resimlenmesinde yardım etmiş; 1501’de Citta di Castello’daki San Nicola da Tolentino Kilisesi için bir altar panosu yapmıştır. Bu sanatçının belgelenen ilk eseridir. 1503’te ise Vatikan’daki “Meryem’in Taç Giyişi” freskini tamamlamıştır. 1504’ün sonuna doğru Citta di Castello’daki S. Francesco Kilisesi için “Meryem’in Evlilik Töreni” isimli eseri yapmıştır. Raphael bu resimde kendi üslubunu geliştirmeye başlamıştır.
Floransa Dönemi
Sanatçı, 1504’ten sonra Perugino üslubundan sıyrılıp Floransa ekolüne doğru yönelmiştir. Yalnız, bu dönemde pek eser vermemiş, daha çok resim kültürünü ilerletmek için okumuş, Leonardo da Vinci, Michelangelo gibi Floransa ekolü üstatlarının eserlerini incelemiştir. Raphael, bir süre bu ünlü sanatçıların etkisi altında kalmışsa da çok geçmeden kendi sanat üslubunu bulmuştur. Başarılı sanatçı, Leonardo’nun yumuşak sfumato tekniğini ve Michelangelo’nun güçlü heykelsi beden dilini geliştirmiştir. Raphael özellikle Leonardo’nun etkisinde kaldığı dönemde 1508’e kadar bir çok Bakire Meryem kompozisyonları yapmıştır. Bu eserlerle ustalığını sergileyen Raphael, kısa sürede öncü bir sanatçı olarak sivrilmiştir. Sanat hayatı daima güzelin daha güzelini aramakla geçen sanatçı özellikle Bakire Meryem tasvirlerinde ve kadın portrelerinde kadın güzelliği o güne kadar görüle gelmiş güzellik kavramını aşmış ve en mükemmel noktasına erişmiştir.
Raphael ayrıca Leonardo’nun ışık-gölge konusundaki deneyimlerinden de yararlanarak birçok eserinde karanlık arka planı kullanmayı tercih etmiştir. Ön plandaki figürler aydınlık ve dingin bir ifadeye sahiptir. Buna en iyi örnek Granduca Meryemi’dir. Bu ünlü eserde Leonardo’nun sıkça kullandığı bir teknik olan sfumato kullanılmıştır.
Roma Dönemi
Floransa’da kaldığı dönemde çeşitli portreler yapan sanatçı, 1508’in sonuna doğru buradan ayrılmıştır. Papa Julius II O’nu Vatikan’da büyük boyutlu freskler yapması için Roma’ya aldırmıştır. Sanatçının buradaki ilk çalışması, Stanza della Segnatura için yaptığı Atina Okulu’dur. Bu eser Yüksek Rönesans’ın yetkin örnekleri arasında yer almaktadır. Raphael 1511’de tamamlanan Segnatura Odası freskleriyle büyük bir ün kazanmış, bunun üzerine papa, özel toplantılarda kullanılan Eliodoro Odası’nın dekorasyon işini de sanatçıya vermiştir. Bu oda için Tevrat ve İncil’den sahneler işlenmiştir. Eliodoro Odası resimleri, Raphael’in üslubunu üstündeki etkileri açıklar niteliktedir. Gerek dramatik etkiler gerek Rönesans ilkelerini sarsan “hareket” kavramı Michelangelo’nun; atların işlenişi Leonardo’nun renk kullanımı da Venedik Okulu’nun etkilerini yansıtmaktadır. Raphael bu odaları dekore ederken bir yandan da tuval ve altar resmetmeye devam etmiştir.
Sanatçının son dönem portreleri arasında “X. Leo”, “Kardinaller Giuliano de’Medici” ve “Lodovico de’Rossi ile Birlikte” yer almaktadır. Bu portrelerde giysi ve aksesuar dokularının verilmesinde oldukça başarılı olan sanatçı ayrıca figürlerin kişiliklerini de eserine yansıtabilmiştir. Eserleri her zaman denge ve uyum kavramlarına bağlı olan Raphael, bu şekilde ideal resim anlayışını pekiştirmiştir. Böylelikle gelecek yüzyıllardaki sanatçıları derinden etkileyen bir isim haline gelmiştir.
Çayırlık Meryemi (Madonna of Belvedere)
Raphael’in erken tarihli Meryem tasvirlerinden biri Çayırlık Meryemi (Madonna of Belvedere) isimli eserdir. 1505-06 yılları arasına tarihlenen eser, panel üzerine yağlıboya tekniğinde yapılmıştır. Ölçüleri 113×88 cm olup günümüzde Viyana Sanat Tarihi Müzesi’nde sergilenmektedir.
Bu eser Raphael’in Floransa yıllarında Leonardo ve Michelangelo ile temasa geçtiği dönemde yaptığı Meryem çizimlerinden biridir. Eserin merkezinde Meryem, Çocuk İsa ve Vaftizci Yahya bulunmaktadır. Arka planda ise bir manzara tasvir edilmiştir. Raphael’in diğer Meryem’lerinde olduğu gibi bu eserde de dingin ifadeli Meryem’in gözleri aşağıya doğru süzülmektedir. Şefkatli bakışları İsa ve Vaftizci Yahya’nın üzerindedir. İki çocuk her ne kadar bir oyun içinde olsalar da İsa’nın ellerinde çektiği acılara gönderme yapan ince bir haç bulunmaktadır. Raphael, renk paletinde Hıristiyan tasvirlerinde sıkça kullanılan mavi ve kırmızıya yer vermiştir. Ayrıca diğer Meryem tasvirlerinde görüleceği üzere mavi, kırmızı ve sarı sanatçının en çok kullandığı renklerdendir. Eserde renk geçişleri yumuşaktır. Işık-gölge kullanımı ve gölge nüansları Leonardo’nun etkisini ortaya koymaktadır. Öte yandan ışıklı manzara ve dolgun, idealleştirilmiş yüzler resmin Raphael’in kişisel doğasına bütünüyle uyan şefkatli, sevgi dolu atmosferine katılmaktadır.
Madonna del Granduca
Raphael’in erken dönem eserlerinden belki de en ünlüsü 1506-1507 yılları arasına tarihlenen Madonna del Granduca’dır. Ahşap üzerine yağlıboya tekniğindeki eser, 84 x 56 cm ölçülerindedir. Eser günümüzde Pitti Palace’daki Palatine Galerisi’nde sergilenmektedir. Oldukça sade kompozisyonuyla dikkat çeken eserde ışık-gölge kullanımı başarılıdır. Siyah arka plan üzerine tasvir edilen figürler parlak renklerle aydınlatılmıştır. Benzer bir anlayışı Madonna della Seggiola’da (1514-15) görmekteyiz. Kutsal konuları insani bir edayla tasvir etmeyi seven Raphael, Madonna del Granduca’da bunu uygulamıştır. Eserde Meryem Ana kucağında Çocuk İsa ile ayakta tasvir edilmiştir. Meryem Ana, Çocuk İsa’yı sıkı ve hassas bir şekilde tutmaktadır. Burada iki figürün birbirine karşı derin sevgisi hissedilmektedir. Ayrıca melankolik ruh halleri, İsa’nın gelecekte yaşayacağı üzücü durumun da farkındalığını aktarmıştır.
Madonna della Seggiola
Yaklaşık olarak 1514-15 yıllarına tarihlenen eser ahşap üzerine yağlıboya ile yapılmıştır. Çapı 71 cm’dir. 16. yüzyılın ilk yarısından itibaren Medici koleksiyonunda bulunan eser günümüzde Pitti Palace’daki Palatine Galerisi’nde sergilenmektedir. Bu ünlü eserin Papa X. Leo tarafından yaptırıldığı tahmin edilmektedir.
Tondo formunda olan eserde Meryem, kucağında Çocuk İsa ve Vaftizci Yahya resmedilmiştir. Tondo formundan kaynaklı figürler birbirine sıkıca dolanmış bir konumdadır. Oldukça sıcak ve samimi bir kompozisyona sahip olan eserde her öge dengeli ve birbiriyle uyumludur. Ayrıca Meryem’in sabit bakışı izleyiciyi duygusal olarak çekerken sağ kolu figürleri sararak uzaklık duygusu yaratmaktadır.
Eserde arka plan karanlıktır. Ön plandaki figürler ise parlak renklerle aydınlatılmış dingin bir ifadeye sahiptir. Leonardo’nun ışık-gölge’sini dengeli bir şekilde kullanan sanatçı geçişleri yumuşatarak renkleri bütünleştirmiştir. Ayrıca sanatçı, Leonardo’nun sfumato tekniğini de figürlerine uygulamıştır. Eserde özellikle kırmızı, sarı ve yeşil renk kullanmıştır. Mavi göksel lütfu, kırmızı ise Kutsal Ruh’u sembolize etmektedir. Ayrıca bu iki renk, Azizlerin karakterini tasvir etmek için dini resimlerde yaygın olarak kullanılmıştır. Raphael ayrıca geleneksel kullanım dışında paletine yeşil ve sarıyı eklemiştir.
Atina Okulu (The School of Athens)
Raphael’in en ünlü eseri Atina Okulu’dur. Bu ünlü fresk 1509-11 yılları arasına tarihlenmektedir. Genişliği 800 cm olan bu eser Vatikan’dadır. Papa Julius II, Vatikan’daki Apostolik Sarayı’nda günümüzde Stanze di Raphael olarak da bilinen odaları dekore etmesi için Raphael’i görevlendirmiştir.
Raphael’in dekore ettiği odalardan ilki Stanza della Segnatura’dır. Sanatçı Atina Okulu’nu bu oda için yapmıştır. Bu freskin karşısına Hıristiyanlığı ve Hıristiyan hayatı içinde Vatikan’ın yerini yücelten La Disputa’yı (İlahiyat) resmetmiştir. Üçüncü fresk ise Parnassus’tır.
Raphael, Atina Okulu’yla neredeyse esrarengiz denilebilecek teknik yeteneklere sahip bir ressam olduğunu kanıtlamıştır. Atina Okulu, felsefeye adanmıştır. Sahnenin merkezinde beyaz sakallı olarak gösterilen Platon ve Aristoteles’tir. Felsefeciler Bramante’nin yeni San Pietro projesini andıran görkemli bir mimari çerçeve içine yerleştirilmiştir. Astronomi, geometri, aritmetik ve katı geometri gibi gerçek bir felsefi tartışmayı yürütmek için hakim olunması gereken her konuyu temsil eden figürler somut biçimde tasvir edilmiştir. Bu kuralın hakemleri Platon ve Aristoteles ise bir diyalog halinde tasvir edilmiştir. Kompozisyona hakim olan figürler sahneye dengeli bir şekilde dağıtılmıştır. Bu şekilde mimari yapının genişliği ve derinliği de vurgulanmıştır.
Eser ikili ve üçlü dizilere bölünmüştür. (üç büyük, üç küçük pencere, iki temel insan grubu, merdivenlere ayrılmış iki seviyeli zemin gibi) üçlü seriler, kutsal üçlemeyi de temsil etmektedir. Farklı üç doğası olan tanrı düşüncesini ilk olarak öne sürenler Yunanlı filozoflardır. Raphael’in bu resmi, Yunanlılar olmadan Hıristiyanlık ilahiyatının olamayacağını öne sürmektedir. İkili serilerse, merkezde Platon ve Aristoteles arasında, soldaki müzikle sağdaki gökbilim arasında bir karşıtlık oluşturmuştur.
Kel, sakallı ve her zaman muhalif olan Diogenes, etrafındakilerin farkına varmaksızın merdivenlerde uzanmıştır. Merdivenlerde oturan ve bir mermer bloğa yaslanan Michelangelo, Herakleitos olarak temsil edilmiştir. Bramante, Öklid olarak gösterilmiştir. (ön planda, sağda, bir tabletin üzerine eğilmiş ve elinde bir pusula tutar) Leonardo ise muhtemelen Platon olarak tasvir edilmiştir.
Diğer Önemli Yapıtları
- Meryem’in Düğünü (Sposalizio), 1504, Brera Sanat Galerisi, Milano
- Agnolo Doni’nin Portresi, yak. 1506-07, Pitti Sarayı, Floransa
- Saka Kuşlu Meryem, yak. 1506-07, Uffizi, Floransa
- İsa’nın Çarmıhtan İndirilişi (Mezara İndiriliş), 1507-08, Borghese Galerisi, Roma
- Alba Meryemi, 1508, Ulusal Sanat Galerisi, Washington, DC
- Galatea’nın Zaferi, yak. 1511-14, Farnesina Villası, Roma
- Papa Leo X’un Kardinaller Giulio de Medici ve Luigi de Rossi ile birlikte Portresi, 1518-19, Pitti Sarayı
- The Sistine Madonna, 1513-14, Gemäldegalerie, Dresden
Yararlanılan Kaynaklar
- U. Tükel, Raffaello, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi
- NTV Başvuru Kitapları – Sanat
- Christopher Dell – Başyapıt Budur
- Lei Chin Kio-High Renaissance as reflected in Raphael’s Madonna della Seggiola
- http://www.openaccess.hacettepe.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11655/5841/4.pdf?sequence=1&isAllowed=y
- https://www.uffizi.it/en/artworks/madonna-del-granduca
- https://www.wga.hu/frames-e.html?/%2Fhtml%2Fr%2Fraphael%2F4stanze%2F1segnatu%2F1%2Fathens.html
