Rönesans sanatının en büyük ustaları arasında yer alan Fra Angelico’nun, yaklaşık olarak 1387’de dünyaya geldiği tahmin edilmektedir. Floransa’nın kuzeyinde, Vicchio yakınında Mugello’da doğan sanatçının asıl adı Guido da Pietro’dur. Barışçıl ve sevecen bir mizaca sahip olan sanatçının çocukluk dönemine ait çok fazla bilgi yoktur.
Fiesole’deki Aziz Dominik’in öğretilerine sıkı sıkıya bağlı olan sanatçı, 1419-22 yılları arasında Dominikan manastırı San Domenico’ya girmiştir. Kişilik olarak dünyevi zevklerden uzaklaşan sanatçı, tarikatın kurallarına uygun bir yaşam sürmüştür. Fra Angelico, 1436’da dahil olduğu bu toplulukla birlikte Medici’nin siparişi üzerine Floransa’daki San Marco manastırına taşınmıştır. Burada bir süre çalışmalarını sürdüren sanatçı, 1445’te Vatikan’a gitmiştir. Sanatçı burada da büyük çaplı işler yapmıştır. 1450’de Fiesole’deki San Domenico manastırı başrahibi olan Fra Angelico, 1455’te Roma’da vefat etmiştir. Fra Angelico, vefatından sonra “Pictor Angelicus” (melek gibi ressam) olarak anılmıştır. Sanatçı ayrıca 1984’te dönemin papası olan John Paul II tarafından aziz ilan edilmiştir.
Eğitim Hayatı
Fra Angelico’nun eğitim hayatıyla ilgili çok fazla bir bilgi yoktur. Sanatçının ergenlik çağlarında yerel bir ressamın atölyesinde çalıştığı ve burada yeteneğini keşfettiği bilinmektedir. Ancak kim tarafından eğitildiği hakkında kesin bir bilgi bulunamamıştır. Ancak sanatçının, gotik geleneğin en büyük ressam ve minyatürcüsü Lorenzo Monaco’nun yanında yetiştiği de söylenmektedir.
Sanat Hayatı ve Eserleri
Fra Angelico Erken Rönesans’ın unutulmaz isimleri arasında yer almaktadır. Vasari Fra Angelico için ressam, minyatürcü ve din adam olarak üstün biri olduğunu söylemiştir. Ayrıca Prof. Langton Douglas, Fra Angelico üzerine yaptığı çalışmasında, sanatçının dönemin büyük ressam ve mimarlarını derinden etkilediğine dikkat çekmiştir.
Sanatına çok genç yaşta başlayan Fra Angelico’nun ressam olarak çalıştığına dair ilk kayıt 1417’ye aittir. Sanatının erken döneminde resim dışında minyatürde çalışan Fra Angelico, eserlerinde dinsel konulara ağırlık vermiştir. Eserleri bir mesaj niteliğindedir. Daha çok mavi, kırmızı ve altın renkleriyle çalışan sanatçı, evrenin tanrısal düzenini yansıtmakta ustadır. Eserlerindeki figürler, dünyevi hallerin ötesinde daha dinsel bir biçimde ifade edilmiştir. Figürlerine özellikle ruhani bir hava kazandıran sanatçı, ışığı kullanmakta oldukça başarılıdır. Özellikle San Marco’daki “Yıldızlı Madonna” ve “Beşaret” adındaki iki küçük altar panosu önemlidir. Geç gotik ve Masaccio akımlarına bağlı olan sanatçı, dönemin diğer ressamları gibi perspektiften yararlanmıştır. “Meryem’e Taç Giydirilmesi”, “Son Yargı” gibi eserlerinde kullandığı perspektif anlayışı Masaccio’nun eserlerine benzer bir mekan duygusu uyandırmaktadır.
Fra Angelico’nun tarihi bilinen en eski eserleri arasında Keten Dokumacılar Loncası’nın (Arte dei Linaiuolie Rigattieri) 1433’te sipariş verdiği Meryem Ana’lı bir altar panosudur. Ghiberti ise altar basamaklarına taş çerçeve yapmıştı. Bu pano San Marco’dadır.
Floransa’nın güçlü ve etkin ailelerinden olan Mediciler, Fra Angelico ile çalışmıştır. Özellikle Cosimo de’ Medici’nin en sevdiği sanatçılar arasında yer alan Fra Angelico, birçok ünlü eserini Cosimo’nun siparişleri üzerine yapmıştır. Bosco ai Frati Kilisenin altar kısmına ait süslemeler ve San Marco Manastırı için yaptığı freskler bu anlamda önemlidir. Ayrıca sanatçının erken dönem eserlerinin büyük bir bölümü, San Marco Manastırı’nda kaldığı sırada yaptığı duvar resimleridir.
Bunun dışında Piero di Lorenzo de’ Medici ise sanatçıya gümüş bir sandık siparişi vermiştir. Halk tarafından rahatlıkla görülebilecek olan bu çalışmada İsa’nın yaşamından otuz beş sahne yer almaktadır. Bu eserde dokuz sahne Fra Angelico’ya atfedilirken kalanlarını Baldovinetti, Gozzoli ve Zanobi Strozzi’nin yaptığı sanılmaktadır.
Son Yargı (The Last Judgement)
Fra Angelico’nun ünlü eserlerinden “Son Yargı” (The Last Judgement) yaklaşık olarak 1432-35 yıllarına tarihlendirilmektedir. Ahşap üzerine tempera tekniğinde yapılan eser, 105×210 cm ölçülerindedir. Bu eser, Floransa’daki Santa Maria degli Angeli Kilisesi için yapılmıştır. Sıkça resmedilen bir konu olan yargı günü, Fra Angelico’nun ellerinde zengin teolojik, edebi ve sanatsal geleneğin bir ürünü olmuştur. Sanatçı eserinde özellikle mavi ve altın tonlarını bolca kullanmıştır. Eser üç bölüme ayrılarak incelendiğinde ise ortada boş mezarların ikili şekilde sıralandığı görülür. Sonsuzluğa uzanıyormuş hissi verilmiş bu mezarlar dramatik bir şekilde resmedilmiştir. Bunun üzerinde geleneksel konumlarında iki yanda Bakire Meryem ve Aziz Yuhanna ortada ise meleklerin çevrelediği İsa bulunmaktadır. Bu grup yargıç rolündedir. Ayrıca eserin sağ ve solunda kutsananlar ve lanetlenenler bulunmaktadır. Melekler kutsanmış ruhları Cennet’e götürmektedir. Ayrıca burada mutluluk cennete benzeyen bir manzarada dairesel bir dans ile simgelenmiştir. Tam karşılarında ise lanetlenmiş olanlar iblisler tarafından Cehennem’in işkencelerine götürülürken dehşet içinde bedenlerini savurmaktadırlar.
Kutlu Haber (The Annunciation)
Fra Angelico’nun Kutlu Haber (The Annunciation) isimli eseri yaklaşık olarak 1435-45 yılları arasına tarihlendirilmektedir. Santo Domenico Manastırı için yapılan bu eserin mimari detayları, Floransa San Marco Manastırı için yaptığı Kutlu Haber freskiyle büyük benzerlikler taşımaktadır. Eserde özellikle mavi ve altın tonları ağırlıktadır. Merkezde bir revak altında Baş melek Gabriel’in Bakire Meryem’e müjde verme anı resmedilmiştir. Meryem, mavi peleriniyle ilahi bir rolü simgelemektedir. İki figürde karşılıklı olarak elleri çapraz bağlanmış vaziyettedir. Revakın altındaki demir üzerinde duran kırlangıç ise baharın ve yeni hayatın müjdecisidir. Solda ise Adem ve Havva’nın Cennet’ten kovulma anı resmedilmiştir.
Çarmıhtan İndiriliş (Deposition from the Cross)
Çarmıhtan İndiriliş (Deposition from the Cross) yaklaşık olarak 1430-32 yıllarına tarihlenmektedir. Bu eser pano üzerine tempera ve altın tekniğinde yapılmış olup 176×185 cm ölçülerindedir. Eser günümüzde Floransa San Marco Ulusal Müzesi’nde bulunmaktadır. Ancak eser ilk olarak Santa Trinita Kilisesi’ne yerleştirilmiştir. Çarmıhtan İndiriliş, Fra Angelico’nun önemli eserlerinden biridir.
Eserin merkezinde İsa’nın cansız bedeninin üstte Arimathealı Aziz Yusuf, sağda Nikodemos altta Yuhanna ve diğerleri tarafından çarmıhtan indirilişi resmedilmiştir. Eser tek pano üzerine resmedilmiş olsa da çerçevedeki üç kemer, figürlerin üç grup halinde yerleştirilmesine olanak sağlamıştır. Çerçevenin her iki yanında tam boy aziz portreleri ve büstlerin bulunduğu madalyonlar yer almaktadır. Sanatçı merkezdeki figürleri bir çarpı ekseninde planlamıştır. Merkezin bir yanında Mecdelli Meryem, İsa’nın bedeni, Nikodemos ve sağ üst köşedeki ağlayan melekler görülür. Diğer yanda ise diz çökmüş bir adam, Aziz Yuhanna, siyah başlıklı adam ve üzerinde farklı bir grup meleğin uçuştuğu, şehrin duvarları görülür. Solda yer alan kutsal kadınlar dua pozisyonunda resmedilmiştir. Sanatçı diğer eserlerinde olduğu gibi Meryem’in diz çöktüğü alan duygusu, etrafındaki bir daireye figürler yerleştirilerek yaratılmıştır. Arka planda ise bir manzara ve binaların bulunduğu çeşitli ögelere yer verilmiştir.
Diğer Önemli Yapıtları
- Aziz Dominik’in yaşamı, yak. 1423-24, Ulusal Galeri, Londra
- Bakire Meryem’in Taçlanması, yak. 1430-32, Louvre Müzesi, Paris
- Linaiuoli Altar Panosu, 1433, San Marco Müzesi, Floransa
- d’Annalena Altar Panosu, yak. 1434-38, San Marco Müzesi, Floransa
- Haçtan İndiriliş, yak. 1437-40, San Marco Müzesi, Floransa
- Aziz Stephen ve Aziz Lorenzo’nun Yaşamları, yak. 1447-55, Vatikan Müzesi, Roma
Yararlanılan Kaynaklar
- NTV Başvuru Kitapları – Sanat
- Sarah Carr-Gomm – Sanat, Sanatın Gizli Dili
- Christopher Dell – Başyapıt Budur
- Duygu Şahin – XV. Yüzyıl Floransa’sında Sanat ve Finans İlişkisi Medici Ailesi
- James Mason – Fra Angelico Masterpieces in Colour Series
