Sembolizm ve Hayatımızdaki Yeri

Sembolizmin Anlamı ve Amacı

Sembolizm yani simge bilimi, “olayların, objelerin (nesnelerin), kullanılagelen deyim ve sözcüklerin, daha çok dinsel, felsefi ve estetik açıdan yorumunu yapan sistem” olarak açıklanabilir. Bu tanımdan yola çıkarak, sembolizmin amacının; bir sembolün dış görünüşünün ötesinde kişinin hayal gücü, kültürel birikimi, bilgisi ve bakış açısı oranında, onların içinde barındırdığı gizli anlamları bulması ve dile getirmesi olduğunu söyleyebiliriz.

Sembolizm, elle tutulamayan şeyleri ve ruhsal olayları, göze hitap eden simgelerle anlatmaya çalışır. Sembolizmle muhatap olan kişi, başta sembolizme ilgi duymalı, onu bilgi düzeyi ve hayal gücüyle de orantılı olarak birleştirerek daha gerçekçi bir ortamın oluşmasını sağlamaya çalışmalıdır.

Sembolizmin kullandığı araçlar olan sayılar, renkler, şekiller, çizgiler, fikir, görüş ve yorumlar, antik çağlardan bu yana hemen her toplumun kendilerine özgü yön ve amaçlar için kullandıkları birer şifreli dil olmuşlardır. Bunlar, cansız şeylerin boyutlarını, kapsamlarını genişletip, onları bütünlemeye yaramışlardır.

Ezoterizmde gizli tutulması gereken birçok bilgi, sembollerle anlatılmıştır. Bu sebeple ezoterizm açısından sembol kavramı, son derece önemlidir. Ezoterizm; batınî, içrek, içrekçilik veya iç dünya ile ilgili gizli ve soyut olaylarla uğraşan ve bunlarla ilişki kurarak yorumlar yapan bir bilim dalıdır. Eski filozofların okulunda, onların gizli doktrinlerine verilen bir ad veya sadece o mezhebin esrarına sahip olanlar için kullanılan bir sıfattır. Okültizm de, ezoterizm gibi gizli, esrarlı (majik) olay ve olgularla ilgilenen bir bilimdir.

Ouroboros

Sembol (Simge)

Sembol, belirli bir insan, nesne, grup ya da düşünceyi veya bunların bileşimini temsil eden ya da bunların yerine geçen iletişim ögesidir. Osmanlıcası; remiz, alamet, bir başka deyişle, bir nesnenin imajı olan veya soyut bir şeyi göz önüne seren bir yaratım veya objedir. Örneğin; köpek, sadakatin; terazi, adaletin; “Pb”, (kimyada) kurşunun simgesidir.

Semboller, hazır olmayan veya algılanması olanaksız olan bir şeyi, temsili bir karşılığa uyarak, bir başka şekilde ifade eder. Bunlar; bir desen, aygıt, resim, isim, diyalog, alegori, hatta bir kişi veya kuruluş olabilir. Sembolleri anlamak isteyen bir kişinin, aradığı bilgiye hazır olması gerekmektedir. Zaten hazır değilse, sembolü de anlaması, söz konusu değildir.

Sembol ve İşaret Kavramı

Sembolün (Simgenin) yanında bir de işaret kavramı vardır ve bu iki kavram, bazen karıştırılabilir. İşaretler, taşıdığı anlamı (işlevi) doğrudan yerine getirir. Bir işaret, bize hemen o anda önem taşıyan basit bir mesajı iletir. Sembol ise, Frovlov’un ifadesiyle: “hem işareti hem de imgenin gizli güçlerini (potansiyelini) bir araya getiren bir işaret veya görsel olabilir.”

Sembollerin Önemi

Semboller, daha yazının olmadığı zamanda kullanılmış, o zamandan beri çeşitli anlamlar yüklenerek günümüze kadar gelmişlerdir. İlk insanların oluşturduğu inanç sistemlerinin bir parçası olan ve bize evren ile bir oluşumuzu anımsatan işaret ve simgeler, hala güçlü anlamlarını korumaktadır.

Basit bir sembolik işaret bile, son derece geniş bir içeriğe sahip olabilir. Her sembol, bir bütünün küçük bir parçasını ifade eder. Sembolleri anlamada, görünenden yola çıkılıyorsa da semboller, görüneni değil, görünmeyen bir hakikati içerir.

Semboller neden önemlidir?

Öncelikle semboller, evrenseldir. Belli semboller, dünyanın her yanında, her zaman diliminde karşımıza çıkabilir.
Birbirlerinden çok farklı kültürlere sahip ve birbirleriyle ilgisi olmayan topluluklarda, birtakım ortak sembol ve mitolojilerin olması da ayrıca dikkat çeken noktalardan biridir. Bazı medeniyetlerde, etkileşim sonucu bu ortak sembollerin ortaya çıkması söz konusuysa da hala bu konu tam olarak açıklığa kavuşmamıştır.
Semboller, bu saydığımız özelliklerinden dolayı birçok bilim dalının da ilgi alanına girmektedir.
Sembollerle mitolojilerin iç içe geçmiş bir yapısı vardır. Mitolojilerin tümü, içlerinde sembolik ifadeler taşırlar ve semboller, mitlerin anlaşılması açısından önemlidirler.

Sembolizmin Kullanıldığı Alanlar

Sembolizmin birçok alanda kullanıldığı ve konu olarak işlendiğini görürüz. Özellikle sanat ve edebiyat alanında sembolizm, bir akım olarak başlamış ve sembolizmin kullanıldığı birçok eser görülmüştür.

Sanat alanında sembolizmin önemi oldukça büyüktür. Bir sanat eserinin yüzeyinin altında yatana bakmadıkça, yani konulan sembolik mesajları anlamadıkça, göreceğimiz şey onun sadece küçük bir kısmıdır. Ancak üzerindeki o perdeyi kaldırdığımızda o sanat eserinin büyüleyici, haz verici, sarsıcı ya da bunaltıcı gücünü tecrübe edebiliriz.

Soldaki, İsviçreli sembolist ressam Arnold Böcklin tarafından, 19. yüzyıl sonlarında çizilen Ölüler Adası adlı tablodur. Ölüler Adası’nın yapılmış olan beş farklı versiyonunda da koyu renkli denizin ortasında terk edilmiş kayalık bir ada görülür. Adanın sahili, duvarlarla denizden ayrılmıştır ve duvardan sahile inen merdivenlere doğru bir kayık yaklaşmaktadır. Kayığın kıç kısmında kayığa yön veren kayıkçı, önde ise eşinin çiçeklerle süslenmiş tabutunun başında dimdik ayakta duran, tamamen beyazlar giymiş bir kadın bulunmaktadır. Adanın ortasındaki yoğun servi ağaçları, geleneksel olarak mezarlıklarla ve yas tutmayla ilişkilendirilir. Kayaların kenarlarındaki duvarlar, mezarlık girişini andırır.

Ölüler Adası, kısmen Floransa’daki İngiliz Mezarlığı’nı anımsatır. Böcklin’in stüdyosu mezarlığa çok yakındı ve daha bebekken ölen kızı Maria, oraya gömülmüştü. Sağdaki fotoğraf, Korfu yakınlarındaki küçük bir ada olan Pondikonissi Adası’na aittir. Arnold Böcklin’in muhtemelen model olarak bu adayı kullandığı söylenir. Adada servi koruluğu içinde küçük bir şapel bulunur. Bu şekilde bir çok ressam, eserlerine sembolik anlamlar yüklemişlerdir.

Edebiyat alanında da sembolizmin etkisi, 19. yüzyılın sonlarında “simgecilik” olarak adlandırılan bir edebi akım ile ortaya çıkmıştır. Fransa’da ortaya çıkan bu edebi akım, bireyin duygusal yaşantısını, dolaysız bir anlatım yerine simgelerle yüklü ve örtük bir dille anlatmayı amaçlar.

Türk edebiyatında bu akımın en başarılı örneklerini veren şairimiz, Ahmet Haşim’dir. Ahmet Haşim, merdiven adlı şiirinde, hayatı simgeleyen bir merdiven imgesi, güneş rengi sarı yapraklar, yüzün perde perde soluşu, dallardaki kanlı bülbüller gibi birçok farklı şekilde yorumlanabilen imgeler kullanmıştır.

MERDİVEN

Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden
Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak
Ve bir zaman bakacaksın semâya ağlayarak…

Sular sarardı… Yüzün perde perde solmakta
Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta…

Eğilmiş arza, kanar, muttasıl kanar güller
Durur alev gibi dallarda kanlı bülbüller
Sular mı yandı? Neden tunca benziyor mermer?

Bu bir lisân-ı hafidir ki ruha dolmakta
Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta…

Ahmet HAŞİM

Sembollerin en ilgi çekici yanı ise, gizli tarikatların semboller üzerine özellikle çalışmaları ve bunları kullanmalarıdır. Örneğin alttaki resimde bulunan sembollerden gönye ve pergel sembolleri doğruluk, dürüstlük, görev bilinci ve ölçülülüğün sembolü iken sütun sembolleri ise, masonlara göre yol göstericidir. Yani o iki kolonun yolundan gidilmesi gerektiğini anlatır. Süleyman Tapınağı’nın girişinde bulunan iki kolonu da temsil eder. Mason localarında bulunmasının nedeni, bu iki kolonun ortasından geçerek başka bir aleme geçildiğinin düşünülmesidir.

Masonik Semboller

Özellikle de rüyaların sembolik anlamları, neredeyse herkesin merak ettiği konulardandır. Örneğin, rüyada kovalanmak ya da düşmek, yaygın bir biçimde kişinin büyüme ve yetişkin yaşamın sorumluluklarıyla yüzleşme korkularının ifadesi olarak yorumlanır.

Sonuç olarak nerede yaşarsak yaşayalım, (istersek) simgelerle kuşatıldığımızı görebiliriz. Bu zengin imge kaynağından habersiz yaşayıp gidebileceğimiz gibi, çevremizde yer alan çoğu şeyin barındırdığı daha derin gerçeklere de gözümüzü açabiliriz. Yaşamın felsefesi ve metafizik yanıyla ilgilenenler için, sembollerle dolu bir dünya son derece zengin ve doyurucudur, kendimizi daha iyi anlamamızı sağlar ve hayatlarımıza taze bir bakış getirir.