İnşa Tarihi: 861-862
Banisi: 10. Abbasi Halifesi Mütevekkil (Câʿfer el-Mütevekkil)
Konumu: Samarra şehrinin 15 km kuzeyi
Halife Mütevekkil, Samarra Ulu Camii’nin yapılmasından birkaç yıl sonra Samarra’nın kuzeyinde kendine yeni bir şehir kurmak istemiştir. 859’da başlayan çalışmalar 861 yılının başlarında sona ererek Ca‘feriyye adı verilen yeni şehre taşınılmıştır. Yeni kent için inşa edilen cuma camisi ise günümüzde Ebu Dülef Camisi olarak bilinmektedir. Samarra şehrinin kuzeyinde yer alan Ebu Dulef Camii, Samarra Ulu Camii’nin bir benzeri olarak 861 yılında yapılmıştır.
Mimari Tanımı
Ebu Dülef Camii adını taşıyan Ca‘feriyye’deki caminin iç kısmı Samarra Ulu Camii’ne göre daha iyi korunmuş, kerpiçten yapılmış olan dış duvarların ise sadece kuzey kenarda birkaç metrelik küçük bir parçası kalmıştır. 1,60 metre kalınlığındaki bu duvarlar da yarı daire biçimli dayanak kuleleriyle berkitilmiştir. Cami kuzeyden güneye 213 metre, doğudan batıya 135 metre uzunluğunda olup büyük avlusu revaklarla çevrilidir.
Camide mihrap duvarına dik beş kemerli, ortadaki daha geniş 17 sahın bulunmakta ve kemerlerin bazıları hala ayakta duran 8 metre yüksekliğindeki kalın payelere oturup düz çatıyı taşıdıkları anlaşılmaktadır. Bu dikine sahınlar kıble duvarında T biçimi payelerle son bulmakta ve 17 paye ile bölünen iki sahın de orta sahın büyük bir T şekli meydana getirmektedir. Harimin doğu ve batı tarafından ikişer sahın avlunun kuzey duvarına kadar uzanmaktadır.
Kuzeyde bulunan revaklar üç sıralıdır ve payeleri tuğladan örülmüştür. İhata duvarında, köşelerde birer, doğu ve batı kenarlarında 11, kuzeyde 8, güneyde tahminen 6 olmak üzere toplam 40 kadar yuvarlak kule yer almaktadır. Caminin doğu ve batı yanlarında, doğrudan revak kemerlerine açılan 6, kuzeyinde ise 3 kapısı bulunmaktadır. Kuzey ziyadede, caminin duvarına 9,60 metre mesafede ve mihrap ekseni üzerinde yer alan tuğla minare, bir kare kaide üzerine oturan çok harap durumdadır ve gittikçe incelerek yükselmektedir. Mütevekkil’in daha önce yaptırdığı Samarra Ulu Cami minaresine benzeyen Ebu Dülef Camii minaresi sarmal bir düzenlemeye sahip olup yüksekliği 16 metreyi bulmaktadır.
Yapının Samarra Ulu Cami arasındaki önemli farklılık ayakların üstünde, çatıları tutan kemerleri oluşudur.
Yararlanılan Kaynaklar
- Markus Hattstein & Peter Delius – İslam Sanatı ve Mimarisi
- Suut Kemal Yetkin – İslam Mimarisi
- islamansiklopedisi.org.tr
