İnşa Tarihi: 1104 – 1105 yıllarına tarihlenir.
Bulunduğu Yer: Isfahan’ın 42 km doğusunda bulunan Barsiyan bölgesinde yer alır.
Bani ve Mimarı: Berkyaruk döneminde inşa edilmiştir.
Mimari Tanım-Plan
Barsiyan Mescid-i Cuma, döneminin en önemli mimari oluşumlarından bir tanesidir. Yapı, inşa kitabelerinden anlaşılacağı üzere, yıkık cami kalıntıları üzerine inşa edilmiştir. Günümüzde ise, eski yapının minaresi kullanılmaktadır. Barsiyan Mescidi, sonraki dönemlerde pek çok ilave ve onarım görmüştür. Bunlardan biri, Şah Tahmasb tarafından gerçekleşmiştir. Şah Tahmasb, yapıya bir nef ve eyvan ekletmiştir. Yapı, günümüzde oldukça harap durumdadır ve dönem camilerinden daha masif bir görünüşe sahiptir.
- Yapı kare planlı, mihrap önü kubbeli ibadet mekanı, güneyde yer alan minare ve Safevi döneminde eklenen eyvandan oluşmaktadır.
- Harim, kare planlı ve üzeri kubbe ile örtülü tek bir mekandan oluşur. Kubbe, kalın duvarlar üzerinde yükselir. Geçiş elemanı olarak, yonca tromplar kullanılmıştır.
- Tromplar, dikey olarak üç; yatay olarak, yanlarda iki; ortalarda, üç bölümden oluşmaktadır. Trompların iç yüzeyi, tuğlaların farklı istiflenmesiyle oluşan geometrik süsleme özellikleri gösterir.
- Güney duvarının tam ortasında yer alan mihrap, iki bordürden oluşur ve mukarnas kavsaralıdır.
- En dıştaki geniş bordür, şeritler halinde istiflenirken; iç bordürde, bitkisel bezemeler görülür. Mihrabın iki yanında, sivri kemerli nişler yer alır. Dışa taşırılarak belirginlik verilen mihraba bitişik bir de minare bulunur.
- Yapıya ait minarenin kaide ve şerefesi yoktur. İnşasında tuğla malzeme kullanılan minare, yukarı doğru incelen silindirik bir yapıdır. Minarenin üst bölümünün yıkıldığı tahmin edilmektedir. Minarenin yapımı 1097-1098 yıllarına tarihlenmektedir.
- Mihrap, minareden daha geç bir zamana tarihlenir. Mihrap ve minare arasında, 7 yılık bir zaman dilimi bulunur. Minarenin, kitabesine göre erken tarihli olması ve kıble duvarına bitişik olması sebebiyle büyük oranda başka bir camiye ait olduğu tahmin edilmektedir. Minarede ,eşit aralıklarla dizilmiş aydınlatma amaçlı sekiz sıra dikdörtgen açıklık bulunmaktadır. Bunlardan tepedeki açıklık, diğerlerine oranla geniş ve sivri kemerli bir görünüme sahiptir.
Süsleme Özellikleri
Yapının içi, dış cepheye nazaran daha bezemelidir. Kubbe içerisinde yer alan iri baklava desenler ve geçiş elemanı olarak kullanılan üç dilimli yonca tromplar, kubbeyi hareketlendirmiştir. Tromp üzerinde, kufi kitabe kuşağı yer alır. Duvar ve mihrap yüzeylerinde, tuğla istifi yöntemi kullanılmıştır. Mihrap bordüründe yer alan kitabe kuşağında, yarım sekizgenlerin meydana getirdiği dörtlü düğüm ve yıldız süslemeler yanında bitkisel bezemeler de görülür. Mihrabın mukarnas nişli kavsarası, yıldız geçmeler ve damarlı rumilerin oluşturduğu bir kompozisyonla hareketlendirilmiştir.
Yapının dış cephesi, oldukça basit bir görünüştedir. Cephede, yalnızca sivri kemerli ince silmeler görülür. Minare, tezyinat açısından farklı süsleme kuşaklarından oluşur. Taban, süslemesiz olarak başlar. Gövde, tuğlanın sepet örgü şeklinde istiflenmesiyle hareketlendirilir. Bir sonraki yüzey, içi mozaik çinilerle doldurulmuş ince bir şerit ile ayrılmaktadır. Gövdenin en uzun süsleme yüzeyini oluşturan üçüncü bölümde, tuğlaların yatay ve dikey istiflenmesiyle geometrik süsleme oluşturur.
