Selçuk İsa Bey Cami

İnşa Tarihi: Yapı 1373 yılında inşa edilmiştir.

Konumu: Yapı Aydın’ın Selçuk şehrinde yer alır.

Bani ve Mimarı: Yapının banisi Aydınoğlu Mehmet Bey ve Mimarı Ali bin El Dımışki’dir.

Mimari Tanım

Selçuk İsa Bey Cami, pek çok medeniyete ev sahipliği yapmış aynı zamanda dini bir merkez konumunda olan Selçuk ilçesine hakim bir tepenin batı yamacında kurulmuştur. Bu bölge, Aydınoğulları zamanında İsa Bey Cami’yle birlikte önemini korumaya devam etmiştir. İsa Bey Cami, gerek plan şeması gerekse süsleme özellikleriyle Anadolu Türk mimarisi içinde ayrıcalıklı bir yere sahiptir.

Beylikler dönemi içerisinde önemli bir yere sahip olan yapı, Anadolu Türk mimarisinde birkaç örnek dışında pek kullanılmayan bir plan düzenlemesine sahiptir. Ait olduğu dönemden başlayarak Anadolu Türk mimarisinde önemli etkileri görülecek bu yeni plan şemasının esasları Suriye’deki İslam mimarisine dayanmakta olup Şam Emeviyye Camii’ne kadar inen eski bir geçmişe sahiptir. Bu uygulamanın mimari açıdan getirdiği yenilik ise cami bünyesine katılan revaklı avlu olmuştur. Ayrıca yapı, mimarisiyle olduğu kadar süslemelerindeki Zengi ve Memlüklü etkileriyle de dikkate değerdir.  Farklı kültürlerin bir sentezini oluşturan bu yapı, Osmanlı dönemi mimarisine de kaynaklık oluşturmuştur.

Plan Özellikleri

48,68 X 56,53 m ölçülerine sahip dikdörtgen planlı yapı, harim ve avludan ibarettir.  Enine dikdörtgen planlı avluya giriş, doğu, batı ve kuzey cephelerde bulunan taç kapılardan sağlanır. Doğu ve batı taç kapılar üzerinde ise iki minare bulunmaktadır. Minarelerden doğu yönde olanı günümüze ulaşamamıştır. Yapı kalıntılarından anlaşıldığı kadarıyla, avlu üç yönden revaklarla çevrilidir.  Bugün revaklardan günümüze yalnız devşirme sütunlar kalmıştır. Antik yapılardan devşirilmiş olan bu sütunların geniş kemerlerle birbirine bağlanarak tespit edilemeyen bir üst örtü sistemini taşıdığı kabul edilmektedir.

Avludan harime geçiş kuzey cephenin merkezinde yer alan üçlü açıklıktan sağlanır.  Bu üçlü açıklığın iki yanında harime geçit veren ikişer kemerli açıklık daha vardır. Yandaki bu açıklıklarla birlikte caminin bütün kuzey cephesinin bölümlenerek giriş için ayrıldığı dikkat çekmektedir. Günümüzde tamamı camekanla kapatıldığından bunlardan giriş için yalnızca üçlü kemerin orta gözü kullanılmaktadır.

Harim mihraba paralel iki sahın ve bu sahınları dik kesen tek bir sahından ibarettir.

Harimin üzeri mihrap önünde çifte kubbe, yan sahınlar ise ahşap kırma çatı ile örtülmüştür. Mihrap önü kubbeler, sekizgen bir kasnağa oturur ve ilkine Türk üçgenleri, ikincisine pandantiflerle geçilmiştir. Harimi batı ve güney cephede yer alan iki sıra pencere aydınlatmaktadır.

Süsleme Özellikleri

Selçuk İsa Bey Cami, abidevi mimarisinin yanında tezyinat özellikleriyle de dikkat çeken bir yapıdır. Dış cephede, batı yöne yer alan pencere açıklıkları ve abidevi taçkapısı cepheyi hareketlendiren unsurlar arasındadır. Farklı boyutta ve biçimde olan pencereler mukarnas, düğümlü geçme, renkli taş kakma ve geçmelerde oluşan son derece zengin süslemelere sahiptir. Pencerelerde görülen mermer ve renkli taştan yapılmış zengin süslemeler bu cephedeki ince uzun tutulmuş taç kapıda da uygulanmıştır.

Taç kapı, süsleme özellikleri ve işçiliğiyle hala önemini koruyan önemli bir mirasımızdır. Pencerelerde olduğu gibi taç kapıda da renkli taş kullanımı görülmektedir. Cephede ana süsleme öğesi olarak kavsara kuşatma kemerinin üzerindeki yüzeyde düğümlü geçme motifi dikkati çeker.

Dört sıra mukarnas sırasının üzerinde dantel gibi işlenen istiridye kabuğu biçimindeki kavsara, göz kamaştırır. Palmet ve Rumilerin bir arada kullanılmasıyla oluşturulmuş bu ince işçilik ustalarının ne kadar yetenekli olduğunu gösteren diğer bir ayrıntıdır.

Doğu  ve kuzey cephelerdeki kapılar üzerinde süsleme unsurlarına rastlanılır. Eski çizimlerden ve mevcut izlerden, bu süslemelerin renkli taş kakma ve kabartma tekniğinde olduğu, yalın, ancak orijinal bir karaktere sahip bulunduğu anlaşılmaktadır.

Avlu içinde ancak belirli noktalarda yoğunlaşan süsleme özelliklerinin en önemlisi, hiç şüphesiz batı duvarındaki düğümlü geçme kompozisyonunun yer aldığı iki eş mermer penceredir.

Avlu ve harimde devşirme sütun ve sütun başlıkları kullanılmıştır. Sütun başlıkları farklı düzenlemeye sahip olup, yapıya anıtsal bir görüntü vermektedir.

Harim ise yapıda süslemenin ağırlıklı olarak yoğunlaştığı kısımdır. Fakat bugün zengin süslemeler de ne yazık ki günümüze ulaşamamıştır. Eski çizimlerden ve seyahatnamelerden son derece etkileyici bir görünüm taşıdığı anlaşılan iç mekan da mihrap ve minber iki önemli süsleme unsurudur. Bugün sadece mihrap önü kubbesinin pandantiflerinde geometrik kompozisyonlar oluşturan çini mozaik süslemelere rastlanır.

Mozaik çinili pandantifler; firuze, kahverengi ve koyu mavi renkteki çinilerle, aralarda tuğlanın kullanılmasıyla altı köşeli yıldızlarla çevrelenen altıgenlerden meydana gelen geometrik bir kompozisyon oluşmuştur.

Yapının zengin süslemelere sahip taştan yapılmış orijinal mihrap ve minberi günümüze ulaşmamıştır. Yine mevcut çizimlerden zengin süsleme özellikleri taşıdığı fark edilen mermer mihrapta çok renkli taş işçiliği sürdürülmüş. Ana kemeri kuşatarak yukarı doğru devam eden alanda da değişik bir düğümlü geçme kompozisyona yer verilmiştir. Minberin ise geometrik geçmeli levhaların oluşturduğu zengin bir taş işçiliğine sahip olduğu anlaşılmaktadır.

     Yararlanılan Kaynaklar

• http://www.discoverislamicart.org
• İslam ansiklopedisi-İsa Bey Cami
• Aziz Ogan – Aydın Oğullarından İsa Bey Cami