İnşa Tarihi: 1237 – 1246 yılları arasında inşa edilmiştir.
Bani ve Mimarı: Yapının inşasına Mahperi Hunat Hatun tarafından başlanmış, oğlu II. Keyhüsrev tarafından tamamlanmıştır.
Konumu: Kayseri şehir merkezinde, kalenin karşısında yer alır.
Mimari Tanım
Kayseri’nin ilk külliyesi olan Hunat Hatun Külliyesi; cami, medrese, türbe ve hamamıyla şehrin en anıtsal yapı topluluğunu oluşturur.
Tamamıyla kesme taştan inşa edilmiş olan ve Kayseri surlarının dışında şehre hakim bir yerde bulunan külliye, gerek genel görünüşü gerekse yapılış şekliyle, Anadolu’da bulunan Selçuklu eserlerinin en güzel ve en önemli örneklerinden biridir. Külliye, tek bir zamanda inşa edilmemiş olup, süreç içerisinde farklı yapıların eklenmesiyle bir külliye görünümü kazanmıştır.
Külliye; cami, caminin kuzey cephesinin batısına bitişik medrese, caminin içinde kuzeydoğu köşede konumlanan türbe ve caminin batı cephesinin önüne çapraz yerleştirilen çifte hamamdan oluşur.
Külliyede, yapılar, birbirine organik olarak bağlanmıştır. Külliyede, cami dışındaki yapıların inşa tarihleri tartışmalıdır. Yapılardan yalnızca caminin taç kapılarında kitabe yer alır. Cami, doğu ve batı taç kapılarında bulunan kitabesine göre; 635 H. /1238 M. yılında, I. Alâeddin Keykubad’ın Hristiyan eşi Mahperi Huand Hatun tarafından yaptırılmıştır.
Yapılan bilimsel çalışmalar, külliyede ilk inşa edilen yapının hamam olduğunu gösterir. Hamamın bir bölümünün caminin altında kalması, caminin planını etkilemiştir.
İkinci olarak medresenin inşa edildiği bilinir. Medresenin inşa kitabesi olmadığı için, tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Ancak medresenin güney, caminin kuzey ortak duvarının kalınlık farklılığı, iki yapı arasındaki dönem farkını gösterir.
Bu düşünceyi esas aldığımızda, medresenin camiden daha önce, I. Alâeddin Keykubad döneminde yapıldığını kabul edebiliriz. Yapı topluluğunda, üçüncü aşamada cami ve hamamın kadınlar kısmı eklendiği anlaşılır.
Plan Özellikleri
Hunat Hatun Cami, Kayseri’nin Selçuklularından günümüze gelen en büyük camiidir. Cami, kuzey-güney yönde dikdörtgen planlı olarak inşa edilmiştir. Harim, derinlemesine ulu cami planlı olup; iç avlulu, mihrap önü kubbeli bir düzenlemeye sahiptir. Tamamıyla kesme taş malzemeyle inşa edilen caminin üç kapısı vardır. Bunlar; kuzey, batı ve doğuya açılmaktadır. Ana kapı, batıdadır. Bu kapının kuzey ucunda, Mahperi Hatun’un türbesi bulunmaktadır.
Doğu ve batıdaki taç kapılar, birbirine simetrik olmayıp, orijinalliğini korumaktadır. Kuzey taç kapı, sonradan açılmıştır.
Taç kapılar arasından batı taç kapısı, diğerlerinden daha abidevi ve gösterişlidir.
Doğu ve batı taç kapıları, birbirine simetrik değildir. Simetrik olması gereken taç kapılar, muhtemelen külliyeye daha sonra eklenen yapılara göre şekil almıştır.
Güneybatı cephesinde yapıya bitişik olarak inşa edilen minare, 1726 yılında Sultan II. Abdulhamid tarafından eklenmiştir.
Harim, cepheye açılan mazgal pencerelerle aydınlatılmaktadır. Cephe köşeleri ,masif kulelerle sınırlandırılmış olup, kalevari görünümdedir.
Harim, mihraba paralel on sahından oluşur. Orta sahın, yan sahınlardan daha geniş tutularak belirgin kılınmıştır.
Mihrap önü kubbesi, kasnaksız olarak doğrudan kemer ve payeler üzerine oturtulmuştur. Kubbe, orijinalde bir külahla kapatılmışken, daha sonraki onarımlarla külah kaldırılmış ve harimi aydınlatmak amacıyla pencereler açılmıştır.
Harim, aynı zamanda iç avlu kubbesine açılan pencereler ile aydınlatılmaktadır. Doğu ve kuzeydeki alt pencereler ise, geç devirde açılmıştır.
İç avlu, Kayseri Ulu Camii’nde olduğu gibi ilk inşa edildiğinde üzeri açıkken, günümüzde kubbe ile örtülmüştür. Kayseri’nin iklimi düşünüldüğünde bu açıklığın neden bırakıldığı tartışma konusu olmuştur.
Harimin üst örtüsü hakkında da çeşitli görüşler mevcuttur. A. Gabriel, üst örtünün kalın bir toprak tabakasıyla örtülü ve tonoz sırtlarının arasında kalan çukurların yağmur sularını toplayıp, çörtene sevk edildiği görüşünü savunur. M. Akok ise, üst örtünün taş döşemeleri olduğunu söylemektedir. Yapılan onarımlar sırasında çekilen fotoğraflarda tonoz sırtlarının toprakla kaplandığı, iki tonoz arasındaki çukuru meydana getiren tonoz yanlarının ise, moloz olarak bırakıldığı görülmektedir.
Mihrap ve minber, sade görünüşüyle dikkat çeker. Minberde, orijinal kündekari tekniği kullanılmıştır.
Kayseri Hunat Hatun Türbesi, harimin kuzeybatısında üç sahın genişliğinde ve iki sahın derinliğinde bir alana konumlandırılmıştır.
Süsleme Özellikleri
Hunat Hatun Cami, hem orijinal taş işçiliği hem de güçlü geometrik kompozisyonuyla dikkat çeker. Genel olarak sade bir görünüşe sahiptir. Yapıda, dış cephede portaller; harimde mihrap ve minber, dönem özelliğini yansıtır.
Caminin doğuda ve batıda iki portali vardır. Daha abidevi olan batı portali, yapıdan dışa çıkıntı yapar. İlk iki bordür, geometrik motiflerle sonsuzluk hissi yaratır. Üçüncü ve dördüncü bordür, kırık çizgi ve dörtlü düğümden meydana gelmektedir. Çifte sivri kemerle sınırlandırılan on bir sıra mukarnas nişi, portali abidevi gösterir. İki kitabe kuşağı bulunur. Bunlardan ilki, portalin üzerinde yer alırken; diğeri, mukarnas altında yer alır.
Doğu yönündeki taç kapı, daha yalın bir mimari şema ve süsleme programına sahiptir. Batı taç kapıda görülen geometrik kompozisyon, bu portalde de tekrarlanır.
Mihrap, değişik bir kompozisyonla dikkati çeker. Sivri kemer içerisinde yer alan mihrap nişi, iki yanda akant başlıklı, burmalı birer sütun ile sınırlandırılır. Niş yuvası, istiridye kabuğu biçimindeki üç nişle hareketlendirilmiştir. Mihrap nişini çevreleyen geniş dış bordür, tamamıyla geometrik motiflerle işlenmiştir.
Minber, çivisiz geçme kündekâri tekniği ile yapılmıştır. Çift kanatlı kapısı ve korkuluklarıyla oyma kafes işçiliğinin zarif örneğini yansıtan minberin kitabesi bulunmamaktadır.
Yararlanılan Kaynaklar
- Oktay Aslanapa – Türk Sanatı
- Nermin Şaman Doğan – Kayseri’deki Selçuklu Külliyeleri
- Haluk Karamağralı – Kayseri’deki Hunat Caminin Restitüsyonu ve Hunat Manzumesinin Kronolojisi Hakkında Bazı Mülahazalar
- Selçuk – Mülayim – Anadolu Türk Mimarisinde Geometrik Süslemeleri
