İnşa Tarihi: Cihil Duhteran Kümbeti, 1054-1055 yılları arasında inşa edilmiştir.
Konumu: İran’ın Aberkuh şehrinde yer alır.
Mimari Tanım
Cihil Duhteran Kümbeti
Tuğrul Bey (1040-1063), döneminde inşa edilen kümbet Büyük Selçuklu döneminin en eski abidelerindendir. Kırk Kızlar Kümbeti diye de bilinen yapı plan ve tezyinatıyla dönemi içerisindeki Pir Alemdar Türbesi’yle benzerlik göstermektedir. 1027 tarihli Pir Alemdar Türbesi Cihil Duhteran Kümbetini bu yönüyle etkilemiştir. Cihil Duhteran Kümbetinde farklı olarak gövdenin tuğla örgüsü ve kubbeye geçişte kullanılan hafif çıkıntılı şerit, yapıyı daha zengin göstermektedir.
Plan Özellikleri
Tuğladan silindirik gövde üzerine, konik külah ile örtülü olan Cihil Duhteran Kümbeti tamamen tuğla malzemeden inşa edilmiştir. İçte kubbeyle örtülen kümbet dışta konik külahla örtülmüştür. Kubbe içten duvar üzerine bindirilmiştir.
Tuğla örgülü silindirik gövdeden kubbeye geçişte hafif dışa taşkın süsleme kuşakları ve süsleme kuşağının alt kısmında yine tuğla örgülerle oluşturulmuş iki süsleme kuşağı arasında geniş bir kufi yazı şeriti bulunmaktadır. Bu hafif çıkıntılı bölüm kubbeye geçişte etkili olduğu gibi cepheye hareketli bir görünüm kazandırmıştır. Kümbete giriş kuzey cephede bulunan açıklıktan sağlanır. Portali dıştan dikdörtgen bir bordür çevreler. Portal yüzeyi içte sivri kemerli bir niş içerisine alınmış olup içeri bakan yüzeyi yazı şeritiyle çevrelenmiştir. Niş iki yanda silindirik sütunlara oturmaktadır. Kümbet Maragheh mezarlarından farklı olarak kripta bölümü bulunmamaktadır.
Süsleme Özellikleri
Kümbet genel olarak sade bir görünüşe sahiptir. Tuğla örgü sistemiyle düzenlenen süsleme programı çeşitli geometrik motifler kullanılarak tasarlanmıştır. Cihil Duhteran Kümbeti’nin gövdesi üzerinde yer alan kufi kitabe kuşağı ve süsleme frizi dikkat çekicidir. Gövdeden kubbeye geçişteki ilk süsleme frizinde kare dolgular ve meander motifi gövdeyi dolanmaktadır. Üzerindeki geniş bordürde kufi yazı şeriti yer alır ve onun üzerinde benzer kare dolgu bordürü sınırlandırır. Son olarak gövdeden kubbeye geçişte testere dişli korniş şeriti gövdeyi sınırlandırmaktadır.
Bir diğer süsleme unsuru kümbetin portal kısmındadır. Dikdörtgen portal içte sivri kemerli bir niş içerisine alınmış olup niş içerisindeki yazı kuşağı portale hareketlik katmaktadır.
Sivri kemer üzerine işlenmiş olan rumi ve palmet kompozisyonu oldukça dikkat çekicidir.
Yararlanılan Kaynaklar
- Mustafa Cezar – Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimari (İş Bankası Kültür Yayınları)
